Reflecties op een Ubuntu-immersion in Rolde met Sicelo Mbatha

Het is dinsdag 22 juli 2025. Met de Zuid-Afrikaanse wildernisgids Sicelo Mbatha faciliteer ik een tweedaagse onderdompeling: Ubuntu & The Web of Life. Locatie is het bos en de heide in en rondom het trainingscentrum van het Bert Hellinger Instituut (BHI) in Rolde, Drenthe.

Sicelo is al een paar dagen in Rolde. Negen maanden geleden nam hij het team van facilitators van het Bert Hellinger Instituut mee op een wildernistocht in het Imfolozi National Park in Zuid-Afrika. Daar ervoeren we de essentie van Ubuntu. Te voet door rivieren en over savanne, slapend op rotsen onder een immense sterrenhemel, vergezeld door stilte, dieren, planten, de bodem, de elementen en elkaar. Een ervaring die zich diep in ons lichaam en systeem nestelde.

Nu, in Nederland, wandelen we opnieuw met Sicelo. Ditmaal door de bossen, velden en voorouderlijke lagen rond Rolde. Op zondag met het hele BHI-team, inclusief partners en kinderen. Op maandag zijn we op de boerderij van mijn collega’s Marion Latour en Jochen Beyer in Gieten en faciliteren zij met Sicelo en hun paarden een ervaring van inter-being: met elkaar, met de dieren, met de plek.

Sawubona: ik zie je

Dinsdagochtend druppelen de deelnemers van de Ubuntu 2-daagse binnen. Buiten, onder een grote eikenboom, in een kring zittend op houten stammetjes, starten we met een openingsritueel. In Zuid-Afrika wordt bij dit soort momenten Impepho gebrand, een heilige plant die gebruikt wordt om voorouders te eren en het veld te openen. Hier koos ik voor een Nederlands equivalent als eerbetoon aan onze eigen bodem: gedroogde bijvoet.

We heten elkaar welkom met de Zulu-groet Sawubona: “I see you.” Een fundamenteel andere manier van elkaar ontmoeten. Niet als rol of functie, maar als mens. Wij zien jullie: ik met mijn voorouders zie jou met al jouw voorouders. Eerst de ander zien en erkennen. En zo landen we samen op de plek en in deze nieuwe groep. We nodigen uit tot vertraging, het openen van de zintuigen en ervaren van stilte. Sicelo’s verhalen nemen ons mee naar zijn gemeenschap, de wildernis en Ubuntu – leven in harmonie met gemeenschap, natuur, jezelf en al het leven.

Onze innerlijke Ubuntu herinneren

We wandelen in stilte op de heide en door het bos. De havik laat zich regelmatig horen, alsof hij ons vergezelt. Bij de hunebedden, stenen getuigen van een ver verleden, vertelt Sicelo over hoe voorouders in de Zulu-traditie dagelijks worden erkend en geraadpleegd. Als levende dagdagelijkse realiteit.

We oefenen ook in het waarnemen van de energie van plek, onze eigen energie en die van anderen. Sicelo vertelt over momenten in de wildernis waar het volgen van lichamelijke gewaarwordingen, zonder ze te snappen, letterlijk levensreddend was. Een deelnemer zei later: “Ik leerde niet wát ik voelde, maar dát ik het voelde. En dat was genoeg.”

In de Balloërkuil, een natuurlijk amfitheater waar volgens overlevering vroeger recht werd gesproken, deelt Sicelo het verhaal van Indaba. Indaba is een manier van rechtspraak die begint met luisteren en zich beweegt in drie lagen: het individu, de gemeenschap en het grotere geheel (zoals land, toekomstige generaties en de voorouders). In onze westerse context blijven we focussen op het eigen belang of dat van de groep. Indaba nodigt uit om ook de stem van het grotere geheel, van het leven zelf als volwaardige gesprekspartner mee te nemen.

De voorouders van het land

Woensdagochtend verzamelen we in alle vroegte op het Balloërveld. De lucht is stil. Wij en de plek worden wakker. We lopen langzaam, met open zintuigen, en brengen in stilte onze dankbaarheid voor deze plek: de hei, de vogels, de wind, het land en elkaars aanwezigheid. Hier verbreden we ons perspectief op voorouders van voorouders in familiesystemen naar voorouders van het land of de plek. De mensen die leefden op deze plek, de dieren die hier rondliepen, het leven dat ons hier voorging.

Na een heerlijk ontbijt van onze Rudolf onderzoeken we vervolgens in kleine opstellingsgroepen onze verbinding met geboortegrond, de plekken waar we wonen en waar onze voorouders leefden. Ook hier weer: zonder verwachting. Want zodra je iets verwacht of op een uitkomst hoopt, ben je niet meer in relatie. Daarna dansen we en geven we ruimte aan wat in en door onze lijven heen leeft. Zoals Desmond Tutu tijdens het verzoeningsproces ruimte gaf aan dans wanneer emoties te veel werden. Dans als beweging van integratie, loslaten en thuiskomen.

Systemisch werk als dagelijkse praktijk

De ervaringen met Ubuntu tijdens deze dagen nodigden ons uit om systemisch werk te verankeren in het dagelijks leven. Een groet met aandacht. Bewust een ruimte betreden. Even stilstaan voor een gesprek. Luisteren met aanwezigheid. Een hand op je hart als teken van ‘ik zie je’. Een dankjewel aan het land dat je draagt. Geen grote gebaren, maar kleine rituelen die ons telkens verbinden met onszelf, de ander, de plek en het grotere geheel. Zoals een deelnemer zei: “Ik voelde ineens: als ik niet haast, ontstaat er vanzelf verbinding.” Zo wordt systemisch werk een manier van leven.

Tot slot: wat voor voorouder wil jij zijn?

Op de laatste middag deelt Sicelo zijn levensverhaal. We leerden hoe de weg naar verbondenheid niet zonder moed is. En hoe hij zijn diepgewortelde angst voor de rauwe en meedogenloze kant van de natuur moest overwinnen om te kunnen doen wat hem te doen staat: mensen meenemen op pad in de wilde natuur en hen begeleiden in het herinneren van hun verbondenheid met al het leven.

We sloten de dagen af met de vraag: What kind of ancestor do you want to be?

Daarna ging ieder op eigen wijze aangeraakt en intertwined met het grotere geheel op weg naar huis.

Ik voel diepe dankbaarheid voor wat zich kon ontvouwen in deze dagen, gedragen door het Bert Hellinger Instituut Nederland, de natuur, de verhalen en onze medemenselijkheid.

De Europese zomertour van Sicelo Mbatha wordt mogelijk gemaakt door Spiritual Ecology Netherlands