Een gesprek met Yvonne Lonis

“Systemisch werken is een ambacht. Het is niet iets magisch waarbij iemand met een blauwe jurk rondzweeft. Daar ben ik heel down to earth in. Toen ik zo’n 16 jaar geleden kennismaakte met systemisch werk werd ik geraakt door de simpliciteit ervan. Het is heel helder en eenduidig. Wat me aansprak is dat het een laag dieper gaat, dat we werkelijk naar een plek gaan waar het ertoe doet en wellicht de bron van alles is.

Om die zoektocht gaat het uiteindelijk in het werken met mensen. Vaak zijn mensen al heel lang met een thema aan het struggelen. En dan kan een systemische interventie in één keer dat kwartje doen vallen of dat inzicht geven. Dat trekt me zo aan in dit werk: het direct naar de bron gaan, snel en effectief. Dat is heel krachtig – binnen organisaties maar ook voor persoonlijke vraagstukken.

De eerste opstelling die ik meemaakte was onderdeel van een opleiding Enneagram- en integratiecoaching bij Willem-Jan van de Wetering. Ik werkte als trainer en coach, voorheen voor een opleidingsinstituut van Justitie en inmiddels als zelfstandige. Ik zat voortdurend ergens in een opleiding, omdat ik simpelweg nooit klaar ben met leren. Ik vind leren altijd superleuk om te doen.

In die opleiding ontdekte ik systemisch werken. Ik dacht meteen: wat enorm interessant, dit wordt het volgende. Zo zat ik er een beetje in: ‘het volgende’. Elke keer kwam er een nieuwe tool die een beetje voorop in mijn Rolodex zat zeg maar, die ik toepaste en die ik op dat moment ook de leukste en de beste vond. Dus ik dacht: nou, dit wordt de volgende om voorop te zetten. Alleen deze is voorop gebleven.

Systemisch werk vraagt een zeker vertrouwen, een overgave misschien zelfs, maar daar heb ik eigenlijk nooit moeite mee gehad. Ik word niet gehinderd door een wetenschappelijke achtergrond die verklaringen eist bijvoorbeeld. Als ik zie dat iets werkt – of zoals ik het nu zou zeggen: als ik zie dat iets resoneert – dan is het goed.

In mijn trainingen ben ik heel praktisch. Een juf, noemen deelnemers mij regelmatig. En het klopt ook, ik ben leraar van huis uit, ik ben opgeleid als trainer. Dus een training methodisch aanpakken: ja, dat, dat zit er bij mij wel in. En ik vind het heel belangrijk om iedereen in de groep met beide benen op de grond te laten, ik ben wars van het zweverige. Dan gaat de juf in mij nog meer aan en wil ik nog meer bewijzen dat dit werk geen gave maar een ambacht is.

Als begeleider merk ik dat ik heel nieuwsgierig ben. En kan verduren. Dus als iemand naast mij het heel zwaar heeft, dan kan ik daar gewoon heel goed naast blijven zitten zonder te willen helpen. Ook dan ben ik graag duidelijk en praktisch. Als het kan maak ik de situatie met wat humor weer lichter, zodat iedereen weer met de voeten op de aarde staat. Dat is niet om van de spanning weg te gaan, maar meer als ventiel om de situatie even lucht te geven en daarna de erkenning en eventuele interventie te integreren. In het hier en nu.

Persoonlijk heb ik ook een enorme ontwikkeling doorgemaakt door het systemisch inzicht. In mijn achtergrond lag een slachtoffer/daderschap-dynamiek die ik in mijn jeugd heb ervaren. Mijn moeder was heel sterk verbonden met het slachtofferschap en daar had ik een groot oordeel op. Ik was eigenlijk veel meer verbonden met daderschap. Ik was veel resoluter en had een allergie en oordeel op alles wat niet daadkrachtig was.

Systemisch werk heeft me hierin geheel nieuwe inzichten gegeven. Mijn moeders verbondenheid met het slachtofferschap bleek door haar oorlogsverleden te komen. Mijn verbondenheid met het daderschap bleek een onbewuste verbinding met mijn opa en zijn oorlogsverleden.

Dat ik na mijn opleiding in het gevangeniswezen ben gaan werken heeft achteraf bezien zeker met mijn achtergrond te maken. Ik kon eigenlijk heel goed met daders omgaan. Ik heb in de TBS gewerkt als therapeut en in de gevangenis als inrichtingswerker. En dat jasje paste me. Wat natuurlijk eigenlijk raar is, dat zo’n jasje je past. Dat ben ik later, dankzij systemisch werk, gaan begrijpen.

Nu weet ik dat ik op één of andere manier door mijn achtergrond verbonden was met dat daderschap. Toen ik me realiseerde dat dat ook in de dynamiek met mijn moeder altijd heeft meegespeeld, toen vielen er kwartjes. Daardoor ontspande er iets in mijn lijf en kon ik die beide kanten van daderschap en slachtofferschap veel meer integreren. Ik hoef me niet aan één kant te scharen om daar iets te verdedigen, het is er beide.

Dat thema van polariteiten komt vaak terug in opstellingen en heeft vele verschillende gezichten. Mensen zijn of aan de ene kant of aan de andere, of bewegen als een soort pendel tussen beide. Dat geeft vaak veel onrust in het lijf.

Het mooiste aan dit werk vind ik dat het laat zien dat mensen het vermogen hebben om werkelijk te verbinden met elkaar. Als ik bijvoorbeeld een tweedaagse workshop familieopstellingen heb gedaan en we zitten het laatste kwartier van die twee dagen bij elkaar, dan is iedereen zo verbonden met elkaar. Mensen die elkaar een dag daarvoor niet kenden hebben een prachtige reis doorgemaakt met elkaar. Je voelt de ruimte en compassie en medemenselijkheid: prachtig.

Die verbinding is interconnected en intraconnected. Met interconnected bedoel ik de verbinding die we met elkaar kunnen hebben dankzij ons vermogen om aangesloten te raken bij elkaar en zelfs op elkaars zenuwstelsel. Dan is er een uitwisseling, niet alleen in woorden maar op veel meer niveaus.

Intraconnected is een woord dat Daniel Siegel bedacht. Dat is het vermogen die verbinding te maken niet alleen tussen mensen, maar ook met het grotere systeem waar we lid van zijn: de natuur. De aarde om ons heen. En die connectie, die zijn we zo aan het verliezen. Vanochtend las ik in de krant een artikel over de ontbossing en dan denk ik: we gaan naar de gallemiezen – dan komen mijn Amsterdamse roots weer naar boven.

Voor mij is die intraconnected verbinding mijn nieuwe zoektocht in het systemisch werk. Daar lees ik veel over en ik ga volgend jaar een opleiding bij Daniel Siegel volgen. Daarnaast gaan we naar Afrika met het team. Ik hoop daar naast andere inzichten ook de verbinding met de aarde als bron op te halen. En als we die kunnen ophalen, dan kunnen we die ook weer verspreiden.

Dat vraagt dit werk: een voortdurend lerende open houding. Systemisch werk is een jongvolwassene van nog amper 30 jaar oud. We zijn nog steeds aan het doorontwikkelen en aan het doorleren en ik vind ook dat we dat als instituut met elkaar te doen hebben: we moeten voortdurend een open vizier hebben, om ons heen kijken en blijven groeien. Daar zijn we ook volop mee bezig.

Dat blijven leren past bij mij. En komt weer uit mijn hele achtergrond. I come from humble beginnings, zoals dat zo mooi in het Engels heet. Driehoog achter in Amsterdam, in de Kinkerbuurt, daar stond mijn wieg. Bij ons thuis was het: als je voor een dubbeltje geboren bent, zul je nooit een kwartje worden. Ik was de eerste die überhaupt ging studeren en dat was wel een beetje raar. Het is waarschijnlijk de reden dat ik nog steeds aan het studeren ben.

Dat vind ik het mooie van systemisch werk, dan kom je achter zo’n dynamiek en dan heb je een keuze. Je kunt ermee doorgaan of je kunt iets anders kiezen. En ik heb ervoor gekozen om ermee door te gaan, omdat ik het zo heerlijk vind en het me zo voedt op allerlei manieren. Maar nu doe ik het voor mezelf en niet meer voor mijn achtergrond. “