Risicogroep, kwetsbare, zwakken… sterker of zwakker?

De vraag die mij al weken bezighoudt: in het benoemen en beschermen van de ‘kwetsbaren, zwakken, risicogroepen’ worden ze daar sterker of zwakker door?

Nou, dat klinkt toch als een eenvoudige vraag.

Maar oh wee, als ik daar even bij stil sta. Dan komt er een aantal bespiegelingen bij me boven, omdat ik niet meteen een, laat staan hét antwoord weet.

Ik begin maar met te delen wat in me opkomt, en misschien klinkt daar wel iets van wat antwoord-elementen in door . . .

Wat systemisch voor het geheel en voor delen altijd versterkend werkt is exact benoemen wat er is. Ook, of met name, als dat pijnlijk is. Onder ogen zien en werkelijk aankijken wat IS, dat helpt, dat maakt sterker.

Het kan een feitelijk correcte mededeling zijn dat iemand kwetsbaar is. De vraag is vanuit welke houding ik dat zo verwoord dat ik daarmee de betreffende persoon, zijn kwetsbaarheid en sterkte, mezelf en mijn eigen kwetsbaarheid en sterkte insluit in plaats van buitensluit.

Als het eerste leidende principe van het coronabeleid meen ik te zien: de IC-zorg overeind houden. Eén van de afgeleiden daarvan is ‘kwetsbaren afzonderen’. Zij moeten betalen ten dienste van het eerste leidende principe. Systemisch is dat niet goed en niet slecht. Persoonlijk kan het voor mensen een dramatisch gevoel van uitsluiting betekenen.

Is er iets uit het grotere ‘corona geheel’ wat zich herhaalt in het kleinere element van sommige mensen als ‘zwak, risico’ benoemen.

Als een kern van de coronabehandeling meen ik te zien: afzonderen, in quarantaine plaatsen, apart zetten. Dat lijkt zich te herhalen in het benoemen van de groep die als zwak beschouwd wordt. Is dat een patroon in de gehele coronabenadering? Waar nog meer?

Iets of iemand ‘zwak’ noemen en beschermen, in welke mate brengt dat met zich mee dat ik tegelijkertijd mezelf als ‘sterk’ manifesteer? Veronderstel dat er geen zwakken zijn, dan zijn er ook geen sterken, en omgekeerd.

Tijdens de watersnoodramp in 1953 bleek Zeeland zwak te zijn. Dat werd hardop gezegd. Nederland zag zichzelf als sterk in waterwerken. Met de deltawerken toonde ‘Nederland’ zich sterk om het zwakke Zeeland te helpen. Naar mijn idee werden beide daar sterker van. Alles werd erkend, zo lijkt het voor mij.

Tot enige jaren terug hadden we bijzondere scholen voor kinderen die door hun aard iets bijzonders nodig hadden. Ze werden buitengesloten van gewone scholen. Toch was dit systemisch misschien wel een heel mooie vorm van insluiten. Je bent apart, je krijgt ook iets aparts.

Toen is de beweging gekomen om bijzondere scholen op te heffen, want ‘Ook deze kinderen horen erbij.’ Misschien is dát wel de meest efficiënte vorm van buitensluiten. Wat wordt minder erkend? Is er voor deze kinderen iets versterkends wat ze voorheen wel kregen en nu niet meer krijgen?

Voor welk probleem is het stempel ‘zwak, risicogroep, kwetsbaar’ een geweldige oplossing?

Misschien zit het hem meer in het vervolg. Wat doen we met de mensen die dat stempel gekregen hebben? Vermijden dat ze op de IC terecht komen. Daardoor dragen ze erg bij aan het eerste leidende principe: de IC-zorg overeind houden.

Systemisch versterkend lijkt het me als toegevoegd zou worden: ‘En u betaalt daarvoor de prijs. Dank u wel.’

Het doet me ook terugdenken aan de discussie: Wie mag er op de IC als er gekozen moet gaan worden? Ouderen die hun plaats afstaan aan een jongere dragen bij aan versterking van het geheel en betalen daarvoor met het risico om eerder te overlijden. Daar past een dank u wel. Dat lijkt me versterkend voor zowel jong als oud.

Corona speelt zich af in het grotere geheel van het leven, van gezondheid en ziekte. Dus ook in corona mag je, om te beginnen, dezelfde dynamieken verwachten als in de gezondheidszorg in het algemeen. Is dat aan de hand als iemand zwak en risico genoemd wordt en daardoor apart gezet wordt?

In de coronasfeer zijn het met name mensen van 70+ die als kwetsbaren tot de risicogroepen gerekend worden. Waar gebeurde het eerder dat deze leeftijdsgroep apart gezet werd? Waar gebeurt het nog meer? Is er iets nieuws onder de zon of is het sowieso een bestaande dynamiek in de Nederlandse samenleving? Met al zijn voor- en nadelen. Met al degenen die ervan profiteren en al degenen die de prijs betalen.

Anton de Kroon,

9 mei 2020.