Een gesprek met Marije Boot

“De eerste keer dat ik een opstelling aanschouwde dacht ik: jongens, wat een poppenkast. Houd eens op met dat toneelspel. Tot ik zelf werd gevraagd als representant. Vanaf dat moment heeft het me nooit meer losgelaten. Toen ontdekte ik dat je daadwerkelijk iets heel anders kunt voelen dan je met je hoofd kunt bedenken. En blijkbaar heb ik als representant iets te vertellen dat helpend is voor dit systeem. Dat was zo’n bijzondere gewaarwording!

Er was een aanloop geweest naar die eerste opstelling toe. Ik werkte als organisatieadviseur in hoofdzakelijk het onderwijsveld en was op zoek naar meer tools en inzichten over organisaties en organiseren. Bij een bijeenkomst werd ik gewezen op het Bert Hellinger Instituut en zo startte ik rond 2010 helemaal blanco aan een workshop Trauma’s in organisaties bij Jan Jacob Stam.

Ik ben opgegroeid in een wetenschappelijk gezin. Je moet kunnen onderbouwen wat er gebeurt, anders is het niet toepasbaar – dat was ik gewend. Dat kon ik niet, na die eerste workshop bij het BHI, maar ik zag wél wat het bracht. Dat wakkerde mijn nieuwsgierigheid absoluut nog meer aan: ik zag het potentieel ervan voor mijn werk en wilde dolgraag op die manier kunnen werken.

Dus ben ik verschillende opleidingen gaan volgen: Systeemdynamieken in organisaties, Systemisch interveniëren (nu Systemisch adviseren) en toen heb ik ook nog de verkorte opleiding Familieopstellingen gedaan. Dan kun je echt alle kanten op. Ik kan met en zonder opstellingen werken, ik kan schakelen binnen organisaties en binnen persoonlijke vraagstukken. Het is niet nodig om al die takken te beheersen, maar ik vind het zelf heel prettig. Ik kan door dit werk de scope van mensen verleggen, vragen stellen die hun horizon verbreden. Dat kan (afhankelijk van het soort vraagstuk) het geheel versterken.

Het boeiende vind ik dat ik zelf altijd wel gevoelig ben geweest voor wat er speelde in organisaties maar ik heb daar nooit duiding of woorden aan kunnen geven. Ik snapte niet wat ik voelde. Ik heb nu een taal en begrip vanuit een andere laag. De systemische bril heb ik altijd op.

Maar dat uitleggen aan anderen, zonder dat het zweverig wordt, is wel uitdagend. Gelukkig is er de laatste jaren wel meer ruimte gekomen voor een andere manier van kijken. Het systemisch werk heeft de laatste 10 jaar veel meer grond gevonden. En ik kan goed aansluiten op mensen die die rationele uitleg eigenlijk wel nodig hebben. Ik kies voor veel praktijkvoorbeelden in mijn uitleg en kan ook heel pragmatisch zijn in mijn aanpak. Dat geeft direct herkenning en aansluiting.

Er leven allerlei herkenbare gevoelens in organisaties. Neem nou plek-gedoe. Bijvoorbeeld dat er mensen zijn weggegaan zonder goed afscheid. En dat het de volgende maar niet lukt om daar zijn of haar plek te krijgen, hoe goed diegene ook is voor die functie. Dat herkent iedereen en dat maakt nieuwsgierig. Je kunt het met je hoofd niet verklaren, maar er zijn hele goede redenen dat het zo ontstaan is.

Of dat je als organisatie voelt: ik kan maar beter niet meer dit doen, als een soort ongeschreven regel, en dat die regel voor altijd blijft, ook al is hij allang niet meer helpend. Vanuit hele concrete voorbeelden laat ik dan zien hoe we daar systemisch naar kijken.

Op het moment doe ik zelf minder met opstellingen. Het is in mijn werk binnen organisaties niet altijd passend om een opstelling te doen. Je komt op plekken waar mensen daartoe nog niet bereid zijn, die geblokkeerd raken of een soort sceptische houding hebben. Dan gaat je aandacht meer daarnaartoe dan dat je met de opstelling kunt werken.

Met systemische vragen kun je heel veel verkennen en inzichten geven in een team, zonder dat het heel zweverig voelt. Dan kijk ik naar waar een symptoom of patroon zit waar mensen last van hebben. Dat kun je bijvoorbeeld onderzoeken door met een tijdlijn te werken. Welke belangrijke gebeurtenissen hebben hier gespeeld? Waar was nou de druk of de paniek of de angst het grootst? Dan voel je dat een patroon daar ontstaan is. Dan hoef je helemaal niet met een opstelling te werken.

Of toen jij instapte in het team, of toen een aantal mensen in een periode instapten, wat kwam je toen tegen? Wat is toen onbewust van jou gevraagd om daar te gaan doen?

In de loop der tijd zie je dan ook dat mensen anders zijn gaan reageren. En dat zijn zij blijven vasthouden. En dan zie je dat andere mensen vanuit hele andere loyaliteiten zijn ingestapt. Als je dat niet weet van elkaar, dan wordt het vaak een persoonlijk gedoe. Terwijl: als je snapt waarom een ander dit (vaak onbewust) doet, dan heb je er ook minder last van. Dat geeft allemaal meteen al nieuwe ruimte om te kijken: dat was daar toen een hele goede oplossing, maar nu niet meer.

Ik voel dat door wat ik kan brengen het oordeel over elkaar anders wordt. En als het oordeel verdwijnt, kun je weer opnieuw kijken. Als één persoon dat kan scheelt het al, en als een heel team dat kan met elkaar, komt er ruimte om ook weer te kunnen ontwikkelen. Oordelen zetten vast. Patronen zetten vast. In die nieuwe ruimte kun je opnieuw leren met elkaar en gezonde patronen voor deze periode ontwikkelen.

Wanneer ik teams begeleid is dat meestal voor een langere tijd. Ik maak het hele ontwikkelproces mee. Ik doe een organisatiediagnose maar ik begeleid het team ook verder, waardoor ik zie hoe het in de praktijk uitwerkt. Ik vertaal het systemische in interventies, in de opbouw, het werken met nieuwe patronen, nieuwe doelen. Mijn ervaring daarin geeft denk ik veel herkenning. Mijn successen, maar ook mijn blunders, mijn valkuilen. Die brug naar de praktijk gebruik ik ook in de opleidingen die ik geef. Ik ben nu als trainer actief in de opleidingen Systemisch leiderschap in het onderwijs en Systemisch adviseren. Ik hou ervan mensen te zien groeien in het toepassen van de systemische principes.

Systemisch werken gaat niet over groepsdynamiek. Groepsdynamiek gaat erover dat jij en ik op een bepaalde manier op elkaar reageren, vanuit bijvoorbeeld een transactionele analyse. Jij triggert mij hierop, ik trigger jou daarop. Dat is groepsdynamiek. In het systemisch werk gaat het niet over de persoonlijke kenmerken, niet over de karakters. Met de systemische blik kijk ik naar wat maakt nu dat jij je vanuit loyaliteit verbindt met iets uit het verleden en een ander zich verbindt met iets in de toekomst, dus meer de vraag welke functie vervul jij voor het systeem?

Wij zijn slechts dragers van bewegingen in het systeem. Ik kijk naar het geheel van het systeem om te begrijpen waarom het systeem zo beweegt – en ik kijk naar delen van het systeem om te zien waarom het logisch is dat delen van het systeem dit gedrag vertonen. Want vaak worden mensen in dienst genomen van het systeem om iets aan het licht te brengen. Daarom is het systemische voor mij altijd het startpunt. Als ik de leider en het team zicht kan laten krijgen op hun eigen patronen als team en als zij weten waarom ze doen wat ze doen, onbewust, is er ruimte om te kijken hoe zich dat vertaald heeft in de onderlinge communicatie.

Ik waak ervoor om heel precies te blijven in het systemische. Dat is mijn eigen leerschool bij het Bert Hellinger Instituut geweest: bij de bron zijn, me onderdompelen in het systemische gedachtengoed en vandaaruit mijn eigen taal maken. Ik voel steeds meer dat ik heel trots ben dat ik het zelf zo geleerd heb en zo pas ik het ook toe in mijn opleidingen en begeleiding.”