Familiebanden en patronen

Over het toneelstuk

Augustus: Oklahoma speelt zich af in de ieder jaar warmer wordende maand augustus, op het platteland van de Amerikaanse staat Oklahoma, waarvan de oorspronkelijke bewoners ooit zijn verjaagd. Daar staat het statige ouderlijk huis van de zussen Weston. Als hun vader spoorloos verdwijnt keren ze met aanhang terug om hun moeder bij te staan in het verdriet.

Maar wat een samenkomst van troost en verbintenis had moeten zijn blijkt een explosieve confrontatie waarin oude wonden worden opengereten en weggestopte emoties onherroepelijk aan het licht komen.

Augustus: Oklahoma laat op pijnlijke wijze zien hoe familieleden elkaar beschadigen en hoe patronen worden voortgezet, ook al willen ze dat niet. Maar de patronen zijn sterker dan hun wil.

Dit toneelstuk speelde vanaf december 2023 tot april 2024 in de Nederlandse theaters.

Hoe een patroon ontstaat

Familie kies je niet, die krijg je. Met alle dynamieken van dien. En het is al heel wat om om te ‘moeten’ gaan met alle karakters, met grote of juist kleine ego’s van ouders, broers, zussen, ooms en tantes.

Stel je hebt een oudere broer die jou nooit laat uitpraten en het op een boze manier altijd beter weet, en je hebt een jongere broer die een geheugen als een zeef heeft en voor alle verantwoordelijkheden wegduikt. En jij, als middelste, die eigenlijk de enige beetje verstandige van de drie is. En steeds zet jij die extra stap, door toch je broers te helpen, iets voor hen te maken of regelen. Hoe meer jij dat doet, hoe meer zij daarop gaan rekenen. En dankjewel zeggen? Mwoh, gebeurt niet veel. Hoe ouder je wordt, hoe langer hoe meer je de verantwoordelijke positie inneemt, anders wordt het een zootje. Als jij het niet doet, doen je broers het zeker niet.

Zo ontstaat een patroon, dat nog vele jaren zou kunnen (of zal??) doorgaan. Een onbalans in aandacht en hulp geven aan elkaar, zo ervaar je het. En zo heeft ieder huisje zijn kruisje en heeft ieder kind zijn eigen beleving van ouders en broers en zussen.

De 4 wetenswaardigheden over patronen

Bij patronen kun je rekenen op de volgende wetenswaardigheden:

1. Patronen herhalen zich door de generaties heen

De patronen zijn zo ingebed in families, die hoeven helemaal niet mondeling overgedragen te worden. Ze worden doorgegeven in een imaginair toneelscript, of in een denkbeeldige handleiding. Ze zijn er als de normaalste zaak van de wereld.
En soms wordt dat irritant.

En wanneer wij mensen iets irritant vinden, willen we er gewoon vanaf. Dat is onze natuur: dat we weg bewegen van iets dat niet fijn, irritant of dat zelfs onveilig is. Dus het is heel logisch dat we ons voornemen om NIET zo te willen zijn als onze moeder of vader.

Wij gaan het ANDERS doen. We gaan wél knuffelen met onze kinderen, of juist minder knuffelen, wij gaan ze vrijer laten, of juist strenger aansturen, we gaan nooit klagen over hoe druk wij zijn als we met pensioen zijn, wij zullen geen betweters zijn, wij blijven wel getrouwd en vinden een fijne relatie, wij worden niet ziek of zeurderig, wij worden geen alcoholist, wij zijn wel open over onze emoties, wij zullen geen geheimen houden voor onze kinderen enzovoorts.

En dan komt er bij een zekere leeftijd een besef: oh! Ik doe het ook…ik ben ook zo, of ik ben er hard naar onderweg om zo te zijn of worden. En zo kom je bij de tweede zekerheid over patronen.

2. Hoe meer je het patroon NIET wilt voortzetten, hoe meer het JUIST voortgezet zal worden

Systemen reageren erop als je iets weg wilt hebben, iets wilt buitensluiten. Dus als jij een patroon (of eigenlijk een wezensdeel van je moeder of vader) weg wilt hebben, sluit je hem of haar gedeeltelijk buiten. Erger nog, omdat je uit hen voortkomt, sluit je ook een deel van jezelf buiten.

En wat het systeem dan doet om het -en jou!- weer in te sluiten, is dat patroon gewoon, lekker hardnekkig, weer door laten gaan. Je wordt er als het ware door vast gehouden. Soms kunnen mensen dat ook letterlijk zo voelen, alsof je via een onzichtbaar touwtje, of enorme ketting met een zwaar anker eraan, op je plaats gehouden wordt.

De mooie kant ervan is: het houdt je loyaal en verbonden aan je ouders. Je hoort er lekker bij als je hetzelfde bent. Zo blijf je een herkenbaar lid in de kudde die familie heet.

Maar goed, wat als je het toch écht graag, ‘met alle respect’, het anders wilt doen, of anders wilt zijn? Ben je er klaar voor om er minder bij te horen dan? Zo ja, dan is de derde wetenswaardigheid over patronen interessant.

3. Patronen willen niet gestopt worden, ze willen begrepen worden

Patronen willen gezien worden in hun functie. Dan ontstaat wellicht de ruimte om er vrijer van te worden. Dus ook al kunnen patronen op een gegeven moment belemmerend of zelfs irritant worden, ze hebben een functie. Er is een reden dat ze bestaan. Dat het patroon of gedrag van onze ouders en onszelf een functie had of heeft, is wat je kunt onderzoeken. Welke functie dan?

Een patroon heeft een oorsprong. Misschien is het patroon ontstaan in het leven van je ouders, misschien nog wel eerder. Een patroon is een antwoord op een gebeurtenis, of een serie van gebeurtenissen, of op langdurige omstandigheden.

En in families vinden vaak de nodige gebeurtenissen plaats, zoals miskramen, ongelukken, kinderziekte of -sterfte, vroeg verlies van ouders, oorlogen, misdaden, migratie, verbroken liefdesrelaties.

Gebeurtenissen die zo pijnlijk en verdrietig zijn, dat ze niet meteen of niet volledig verwerkt kunnen worden. Waarvan het nodig is om het onder een tapijt te bedekken, ver weg te stoppen, simpelweg omdat jij of je gezin het niet zou overleven als je het volle verdriet in jezelf zou toestaan.

Er treedt een oerinstinct, een oer-overleven in werking. En in het oer-overleven wordt er van alles buiten gesloten: het kindje dat vroeg stierf, de dader, het familielid dat ‘fout’ was, het geboorteland dat noodgedwongen verlaten moest worden, of emoties als verdriet, schuld of schaamte die niet toegelaten konden worden.

Dit kan allerlei patronen veroorzaken, zoals: niet -echt- aanwezig zijn, geen liefde kunnen tonen, je niet aan iemand kunnen verbinden, twijfelen aan je bestaansrecht, verdovende middelen nodig hebben, alleen oppervlakkige gesprekken kunnen voeren, onzeker zijn, je klein maken, of je juist heeeel groot maken etc.

En als dan, 1 of meer generaties verder, jij oordeel voelt op dit soort gedrag en patronen van je ouders en later ook van jezelf, dan zul je je wellicht afvragen hoe je daaruit komt. Zo komen we uit bij de vierde wetenswaardigheid over patronen.

4. Verandering begint bij accepteren dat het is zoals het is

Accepteren dat je de ouders hebt die je hebt, wellicht (alsnog) onderzoeken wat de historie is waar zij en hun ouders en voorouders uit voortkomen. Er misschien, al is het maar een beetje, achter komen waar het patroon een antwoord op is geweest.

Wat hebben zij moeten buitensluiten om te kunnen overleven? Kun jij dat zien en erkennen? Kun je jezelf vrijmaken om alsnog iets te moeten oplossen of beter te maken voor je (voor) ouders?

Je hoeft eigenlijk alleen maar dankbaar te zijn dat ze hebben overleefd! En dat ze het leven hebben doorgegeven. Aan jou.

Hoe meer jij alles kunt insluiten, zoals het was, zoals het is, dat je hebt gekregen wat mogelijk was, niet meer en niet minder, ontstaat het begin van vrijheid in je eigen leven.

Patronen onderzoeken in een familieopstelling

De systemisch begeleiders van het Bert Hellinger Instituut kunnen je begeleiden in een workshop opstellingen met representanten, of een persoonlijke sessie waar we niet met (menselijke) representanten werken maar met materialen. We overleggen graag met je wat passend is!