Het verschil tussen systeemdenken en systemisch fenomenologisch coachen

Systemisch als begrip

Er zijn verschillende vormen van systeemdenken, systeemtheorieën en systemisch werken. In het boek Meer dan de som der delen beschrijven Leike van Oss en Brechtje Kessener maar liefst veertig verschillende stromingen over hoe je met systemen kunt werken. Deze stromingen zijn ondergebracht in verschillende categorieën, variërend van ‘mechanisch’ tot ‘holistisch’. Met mechanisch wordt bedoeld dat het meer geleid wordt door ‘oorzaak-gevolg’ en analytisch denken.

Ondanks de heldere weergave in dit boek, wordt in de praktijk met het woord ‘systemisch’ vaak verwezen naar diverse categorieën, ook de mechanische. En dat klopt niet, want dat woord is ontstaan in de holistische stroming, specifiek in de stroming van Bert Hellinger, die in Nederland verder ontwikkeld en op de kaart is gezet door meerdere pioniers, onder wie Jan Jacob Stam in het bijzonder. Hij heeft het woord ‘systemisch’ geïntroduceerd in deze context, juist om onderscheid te maken met andere systeemtherapie en vormen van systeemdenken.

Gemeenschappelijke uitgangspunten

Vanzelfsprekend zijn er gemeenschappelijke uitgangspunten:

1          De meeste systeembenaderingen kijken naar een onderdeel als deel van een grotere context. Een persoon is bijvoorbeeld lid van een gezin en/of onderdeel van een team, organisatie en samenleving. Als deze persoon een probleem of vraagstuk heeft, dien je ook te kijken naar de directe context waarin het vraagstuk zich afspeelt en naar de verschillende relaties daarbinnen.

2          Meerdere systeembenaderingen bekommeren zich ook om patronen. Patronen zijn herhalingen van gedrag of van vergelijkbare situaties, die steeds optreden zonder dat je er bewust naar op zoek bent. Ze gebeuren gewoon. Zowel systeemtherapeuten, systeemgerichte consultants als systemisch coaches en systemisch begeleiders speuren naar patronen en maken mensen bewust van de patronen binnen het systeem waarin ze zich bevinden.

Systemisch fenomenologische uitgangspunten

Het concept ‘systemisch-fenomenologisch’ volgens Hellinger voegt daaraan de volgende uitgangspunten toe:

3          Uitzoomen: bij veel systeembenaderingen wordt er naar logische oorzaak-gevolg-verbanden gezocht. Dat vraagt inzoomen op details en feiten en een scherpe focus op de samenhang daartussen. Systemische coaches zoomen niet alleen in op feiten en directe context, ze zoomen ook al snel uit naar grotere/meerdere systemen waarvan iemand deel uitmaakt.

4          Besef van tijd: behalve in de logische oorzaak-gevolg-loops zoom je ook uit in tijd. Het verleden, de toekomst en het heden doen continu in het hier-en-nu mee – en niet per se chronologisch – in het vraagstuk van de cliënt.

5          Een probleem wil niet opgelost worden: het is een oplossing voor iets anders in het systeem dat aandacht vraagt. Het vergt systemische exploratie om te snappen wat dat probleem ‘probeert te doen’.

6          Onbewuste loyaliteiten: patronen zijn niet alleen een logisch gevolg van een context en zijn niet alleen simpele herhalingen waarmee je kunt stoppen als je ze doorhebt. Onder patronen zitten vaak onbewuste loyaliteiten, en die kunnen al heel oud zijn. Dat kan terugvoeren naar ver in je eigen leven, of zelfs in het leven van je (voor)ouders. En bij organisatievragen kan het terug te voeren zijn tot de tijd voordat de coachee bij die organisatie kwam werken. Die loyaliteiten veroorzaken dat je toch met het patroon blijft doorgaan, ondanks voornemens om te stoppen. Als je de onbewuste loyaliteit van je patroon hebt ontrafeld, wordt het makkelijker om voorbij dat patroon te groeien.

7          De actieve inzet van het fenomenologische en energetische waarnemingsvermogen: fenomenologisch waarnemen betekent dat je wat je in het geheel ziet, ontmoet, voor ‘waar’ neemt. Je neemt het hele ‘fenomeen’ waar, waarin tegelijkertijd de coachee, de vraag, de context, het hier-en-nu, en de spiegeling in de coach-coachee-relatie meedoen.

Dit artikel is gebaseerd op Barbara Hoogenbooms bijdrage over systemisch fenomenologisch coachen aan het boek De essentie van coaching.