Lisa Djasmadi, BHI cursistenadministratie:

“Het is 19 december 2022, een ogenschijnlijk doodgewone maandagmiddag op kantoor. In de Zeven Linden in Groningen vindt het derde blok van de opleiding Systeem Dynamieken in Organisaties plaats en ik zit op kantoor een volle mailbox weg te werken, samen met mijn collega van financiën. Totdat Andries de Jong, één van de trainers vandaag, vraagt of ik kan helpen om het grote scherm in de zaal aan de praat te krijgen. Vanmiddag spreekt [toenmalig] premier Rutte namelijk vanuit het Nationaal Archief over het slavernijverleden.

Eenmaal terug op mijn werkplek kan ik het niet laten om ook te kijken. En terwijl ik de speech, waarin Rutte excuses aanbiedt voor het handelen van de Nederlandse staat destijds, live volg op kantoor, ontspruit er in de grote zaal een samenwerking tussen Barbara Hoogenboom en Chandra de Vries die maanden later uitmondt in een serie van drie uitvoeringen van de workshop Wonden van kolonialisme en slavernij binnen het Systeemlab, een proeflokaal waarin diverse thema’s vanuit systemisch perspectief worden verkend.

Wanneer ik ervan verneem denk ik meteen: hoe interessant is dat! En ook: wat een lef. Je buigen over een thema dat lang vermeden is. Zelf ben ik nog niet moedig genoeg om me in te schrijven, pas als mijn collega Zazet me een aantal dagen later een laatste duwtje geeft, schrijven we ons samen in.

Nieuw geluid of moment van herkenning

25 april 2024: na een autorit van minstens twee uur komen we aan in de Paddestoel in Amsterdam. Hier vindt vanochtend de eerste uitvoering van de workshop plaats. Collega en gastvrouw Angelique is druk in de weer in de keuken, terwijl de deelnemers gestaag binnendruppelen. Na wat begroetingen neem ik plaats in de kring en vanaf dat moment voel ik een zekere spanning. Het komt nu wel erg dichtbij.

We beginnen het eerste deel van de ochtend met onder andere een meditatie en uitwisseling van gedachten en persoonlijke ervaringen binnen het thema. Je telkens automatisch stilletjes aanpassen, je kunnen verbazen over een gebrek aan kennis, het Nederlands burgerschap dat bevraagd wordt en hoe dat samenhangt met huidskleur, zijn enkele voorbeelden. Daarnaast is er het breed gedeelde gevoel van opluchting om bij een workshop aan te komen en daar etnische en culturele diversiteit aan te treffen, en na afloop daarom niet de vraag hoeft te verwachten dat je vast erg lekker kan koken!, zoals een van de deelnemers het treffend verwoordt.

Ik probeer een lach te onderdrukken en zie links van mij mijn collega ook gniffelen. Precies datgene was het onderwerp van gesprek tijdens onze koffiepauze op kantoor de week ervoor: dat het ‘m soms niet zozeer zit in grote gebaren die racistisch kunnen zijn, maar juist de kleine subtiele – overigens goedbedoelde – opmerkingen, die telkens zo duidelijk het verschil benadrukken tussen wij en zij, wat exotisch is en wat normaal, en die dus op een of andere manier uitsluiten en iemand reduceren tot enkel zijn of haar etnische afkomst.

Het zijn persoonlijke ervaringen die ertoe doen en die benoemd mogen worden, zonder goed of fout. Wat voor de één een verademing is – want herkenning! – betekent voor de ander een nieuw geluid dat nauwelijks eerder gehoord is. Dat meningen soms verschillen en dat het af en toe schuurt, is ook oké.

Pijnlijk en complex

Wanneer ik de vraag ‘hoe is het voor jou?’ probeer te beantwoorden, mompel ik zenuwachtig iets over hoe complex en pijnlijk dit thema wel niet is. Als ik alleen nog maar kijk naar mijn persoonlijke link met het koloniaal verleden: afkomstig uit een bi-cultureel, samengesteld gezin, met een familiegeschiedenis van vaderskant die zich afspeelt in twee Nederlandse koloniën en met migratieroutes die zich uitstrekken over drie continenten, heb ik het zo lang ik me kan herinneren lastig gevonden onder woorden te brengen wat dat betekent voor mij. Want er is pijn en verdriet, maar ook veerkracht en trots. Er zijn slachtoffers, daders, doorbroken banden, hernieuwde tradities, vele machtsverhoudingen, een verleden en een hier en nu. In een poging om een passende metafoor te vinden voor dit maatschappelijk vraagstuk eerder deze ochtend, werd ook al duidelijk hoe lastig het is deze complexiteit recht aan te doen.

De opstelling die daarna plaatsvindt maakt indruk op me en maakt voelbaar hoeveel angst, verdriet en boosheid er is in het hier en nu, en dat iedereen deel uitmaakt van dit vraagstuk. Zwart, wit en alles daartussenin.

Uitnodiging

Na de afronding van de workshop probeer ik iets op te maken uit de stapel boeken die op tafel ligt ter aanbeveling voor iedereen die verder wil lezen. Wij slaven van Suriname, Witte onschuld, Caleidoscopische visies, De slavernij in Oost en West … Ik besluit vlug een foto te maken zodat ik de titels niet vergeet, om vervolgens weg te glippen naar beneden. Totdat Chandra me plots bij de lurven grijpt en me een stevige knuffel geeft, waarna ik de spanning die zich de hele ochtend heeft opgebouwd enigszins kan loslaten.

Eenmaal beneden in de Paddestoel vraagt Zazet: ‘Hoe heb jij het ervaren?’ ‘Wil je me die vraag nog een keer stellen, maar dan over vijf weken?’ grap ik. Pas later, bij het schrijven van deze reflectie aan het einde van een werkdag in de Zeven Linden, sta ik opnieuw stil bij mijn ervaring met deze workshop en vind ik het in de eerste plaats dapper dat ik mee heb gedaan, want hoewel ik me veel bezighoud met dit thema, loop ik er gek genoeg ook regelmatig op vast.

Buiten kijf staat dat er nog genoeg te onderzoeken valt, als samenleving en voor mij persoonlijk. Deze workshop is wat mij betreft boven alles een uitnodiging daartoe en een aanrader voor iedereen om mee te maken.”