Een gesprek met Petra van de Kop

Petra, waar komt je diepe verbondenheid met de natuur vandaan?

“Ik bracht een groot deel van mijn jeugd door op een nabijgelegen boerderij in Santpoort. Net als Bibi Schreuder, mede-oprichter van het Bert Hellinger Instituut, dat daar had gedaan, zo hoorde ik achteraf. Ik vond de boerderij een heerlijke plek als kind. Er werden koeien gemolken, gehooid en kaas gemaakt. Ik voelde me er thuis, was daar onderdeel van het leven en leerde er de samenhang te zien en voelen tussen al wat leeft.

Mijn ouders hadden ieder op hun eigen manier een verbondenheid met de natuur. Met mijn vader was ik graag in de duinen en op het strand. Mijn moeder was degene die ons meenam op vakanties naar Frankrijk en de bergen. Ik hield ervan om op pad te gaan en het nodigde uit me te verwonderen. Met namen van planten en details was ik nooit zo bezig. Toen ik op mijn tiende graag een moestuin wilde, regelde mijn vader een stukje grond bij de buurman. Er was veel vrije ruimte om te onderzoeken – en dat deed ik graag.”

Voor je studie trok je naar Wageningen. Wat bracht je daar?

“Op jonge leeftijd las ik het boek Kinderen van Moeder Aarde van Thea Beckman en wist toen: ‘Ik ga in Wageningen aan de landbouwuniversiteit studeren.’ Ik had geen idee wat ik daar precies zou doen, ik wist dat het klopte. Uiteindelijk koos ik voor Milieuhygiëne, met een vrije specialisatie in duurzaam landgebruik.

Daar leerde ik nog meer te kijken naar natuurlijke systemen en de samenhang daarbinnen. Het gebied, de ontstaansgrond, de bodem, planten en gewassen: alle relaties. Ik keek met de blik van een buitenstaander, hoe ik mijzelf als mens mee kon nemen in die duurzaamheidsprocessen heb ik later geleerd.”

Je hebt je afstudeerscriptie in Tanzania gedaan en hebt ook lange tijd in verschillende landen gewoond. Wat betekent Afrika voor jou?

“Afrika heeft een diepe indruk op mij gemaakt. Mijn eerste kennismaking was op mijn veertiende, toen ik mijn zus bezocht in Tanzania. Daar voelde ik een diepe verbondenheid met de natuur, met Afrika. En die herkende ik ook toen ik Arnoud, mijn man, ontmoette. Hij groeide op in Kenia. Later werkten we in Ecuador en Peru aan duurzame landbouwsystemen. De verbondenheid met de natuur, het ritme van het leven en de ontmoetingen met mensen uit verschillende culturen hebben me gevormd.

Toen ik onlangs met het Bert Hellinger Instituut naar Zuid-Afrika ging, voelde ik opnieuw hoe sterk die verbondenheid is. Tijdens mijn bezoek aan Bergplaas, waar ik de Spirit of the Wild-training volgde, voelde ik weer zo sterk: als we de aarde uitputten, dan putten we onszelf uit. Wij zijn natuur.”

Hoe ben je in aanraking gekomen met systemisch werk?

“In 2009 stond ik voor het eerst in een opstelling bij Gerda de Leeuw, toen nog in Diepenheim. Het was de tweede keer in mijn leven dat ik vastliep met een burn-out. De eerste keer dacht ik: ‘Dat los ik op, ik ga gewoon wat dichter in de buurt werken.’ En toen het terugkwam, besefte ik dat er iets anders speelde.

Ik deed mee aan het Koersvaren-traject om me bewust te worden van wie ik was, wat mij belemmerde en wat ik eigenlijk te doen had in deze wereld. In dat traject deden we veel opstellingen.”

Hoe heb je dat ervaren?

“Ik voelde direct hoe krachtig deze werkwijze was. En tegelijkertijd dacht ik: ‘Wow, dit gewaarzijn heb ik altijd al ingezet. Dit heb ik altijd geweten, ik heb er alleen nooit taal voor gehad.’ Het voelde heel natuurlijk.

Daarbij was de grootste ontdekking mijn eigen vermogen tot gewaarzijn. Ik dacht tot die tijd dat ik vooral analytisch keek, zoals ik dat ook bij mijn studie in Wageningen had geleerd. Door deze ervaring met representeren in opstellingen besefte ik dat ik ook op andere niveaus waarnam. Die bewustwording was enorm verrijkend.

Ik realiseerde me dat ik die waarneming altijd al met me mee had gedragen. Bij mijn afstudeeronderzoek in Tanzania bijvoorbeeld. De verdiepende inzichten ontstonden toen ook doordat ik het geheel doorvoelde.”

Wat deed jou besluiten om de systemische blik in te brengen in jouw werk?

“In het Koersvaren-traject kreeg ik een dieper besef van wat ik te doen heb. En ik voelde ook direct: ik ben gemaakt voor systemisch werken. De systemische benadering heeft me niet meer losgelaten.

Mijn besef groeide dat de complexe vraagstukken waar ik mee bezig was, rond duurzaamheid, plattelandsontwikkeling, lokaal voedsel en energie, uiteindelijk gaan over mensen. Hoe kunnen we de relatie met onszelf, elkaar en de natuur herstellen? Daar wilde ik de systemische blik voor inzetten.

Zo begon ik aan de opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut. Ik ging van groot naar klein, van organisaties tot de persoonlijke laag. Ik volgde de masteropleiding, workshops, bezocht verschillende opstellers. Ik leerde vraagstukken op een andere manier verkennen, deed opstellingen over gebiedsontwikkeling, stedelijke vragen, stadslandbouw – waanzinnig interessant.

En zo verschoof de focus in mijn werk van de inhoud van vraagstukken binnen landbouw en natuur naar het faciliteren van leerprocessen. Daarbij werkte ik lang niet altijd met de methode van opstellingen en representanten. Meer en meer ontdekte ik hoe bijvoorbeeld een tekening, een waarneming of een systemische vraag vaak al een ander perspectief, inzicht en beweging gaven. Systemisch werken was en is voor mij nooit het doel op zich geweest, het is puur een middel om iets op gang te brengen.”

Hoe ben je vervolgens verbonden geraakt aan het Bert Hellinger Instituut?

“In 2017 vroeg Siebke Kaat me of ik bij het Bert Hellinger Instituut de opleiding Systemisch Adviseren met haar wilde doorontwikkelen. Al snel bleek dat Siebke en ik niet alleen de liefde voor systemisch werk deelden, ook onze liefde voor natuur en bomen vormde een gemeenschappelijke inspiratiebron.

Ik vond het fijn om met één been in de klei, de dagelijkse werkpraktijk, te staan en met mijn andere been in het instituut. En bij het Bert Hellinger Instituut mijn praktijkervaring in te brengen en bij te dragen aan het verspreiden en ontwikkelen van systemisch werk. Ik houd ervan me aan de randen van systemen te begeven. Daar is net als in de natuur een hoge verscheidenheid aan soorten en ontstaat vernieuwing.

Toen Barbara Hoogenboom mij in 2022 vroeg om mede-eigenaar van het Bert Hellinger Instituut te worden, voelde dat als een fijne erkenning voor alles wat ik inmiddels was en deed voor en binnen het instituut.

Ik geniet heel erg van de diversiteit van ons werk: ik geef trainingen in systemisch adviseren en coachen, doe systemische onderzoeksprojecten zoals ‘Commons: burgerinitiatieven in de energietransitie’, werk met klantvragen in organisaties. Ik ben vaak op pad en wissel dat af met individuele coaching en adviesgesprekken vanuit mijn tuinhuis, een heerlijke praktijkruimte.”

Wat kenmerkt jou als begeleider en trainer?

“Mijn liefde voor leren, ontdekken, voor het wakker maken van het systemisch bewustzijn van andere mensen. Ik breng een natuurlijke rust en stel me altijd open. Ik ben nieuwsgierig en vind het leuk samen te verkennen wat maakt dat het gaat zoals het gaat.

Daarbij ben ik telkens weer bereid om in het moment te ontmoeten wat zich aandient. Ik zet mijn gewaarzijn in en daar komen dan woorden bij. Van binnenuit. Dat maakt dat ik soms zoekend formuleer. En dat is wat me ook toegankelijk maakt. In het voorgaan van die weg nodig ik anderen uit hun eigen weg te vinden.”

Wanneer ben jij geraakt in jouw werk?

“Ik ben altijd geraakt wanneer mensen weer in contact komen met iets dat ze kwijt waren – of waar ze misschien zelfs nog nooit contact mee hebben gevoeld. Als mensen milder kunnen kijken naar elkaar. Ik herinner me een milieuactivist die na een gebiedsopstelling geraakt vertelde dat hij vanaf nu niet meer met dezelfde oordelen naar gangbare boeren kon kijken. Omdat hij de liefde voor de plek én de onmacht letterlijk in de ogen van deze boeren had gezien in de opstelling.

Zo’n ervaring kan zulke inzichten meebrengen. Dat is iets wat me raakt en waarvan ik denk: ‘Ja, hier gaat het om.’ Systemisch werk gaat voor mij uiteindelijk over hervinden, herstellen van relaties: met jezelf, met anderen en met de wereld om je heen. Vandaaruit kunnen nieuwe acties ontstaan.”