Niet langer alleen, maar ongezegd begrepen

Terugblik op de workshop voor nazaten van schippersfamilies

Meteen toen er een aantal deelnemers binnenkwam was het merkbaar dat dit een bijzondere groep zou worden. Meestal is het voor aanvang van een workshop nogal stil in de koffieruimte, maar nu was het direct een gekakel van jewelste. ‘Het lijkt wel een familiereünie!’, zei onze cateraar Rudolf. En ook deelnemers vertelden dat er direct al zoveel herkenning was: ‘je niet langer alleen voelen, maar ongezegd begrepen’.

Het schip op nummer één
We begonnen de workshop met door de zaal te lopen en bewust te worden van je lichamelijke reacties. Er ging een siddering door de zaal toen ik een aantal kussens neerlegde dat ‘het schip’ representeerde – met een oorverdovende, adembenemende stilte, en een collectieve beweging weg van het schip tot gevolg.

‘Het schip staat altijd op nummer één’, was de gedeelde uitspraak.

Internaatkinderen
Zeventien van de twintig deelnemers waren internaatkinderen. Voor schippersfamilies was het een uitgemaakte zaak dat wanneer een kind zes jaar werd, het naar een internaat ging. Tegenwoordig wonen meer families aan de wal en vaart de vader vaak alleen. Sommigen hadden in het internaat een nummer en reageerden nu nog steeds allergisch als ze dat nummer ergens tegenkwamen. Sommigen woonden in groepen van honderd meisjes bij elkaar, 24 uur per dag. Met één vaste telefoon om en plein public af en toe met je ouders te bellen. Zo ontstonden er echter ook levenslange vriendschappen en werden mede internaatkinderen bij wijze van spreken familieleden.

De patronen die hieruit voortgekomen zijn waren voor iedereen zeer herkenbaar: een kameleon zijn; in je hoofd vluchten om even een eigen plek te hebben; overal kunnen wennen, maar je altijd alleen voelen; vroeg volwassen moeten zijn en alles zelf doen; en grenzeloos zijn. Dat laatste ontlokte bij mij de uitspraak: ‘het schip geeft de grenzen aan’. Opnieuw een siddering door de groep.

Geen van de deelnemers was op dat moment een schipper of varend, maar vrijwel iedereen had ouders die zelf ook vanaf zes jaar ‘weggedaan’ waren naar het internaat.

Een moeder in de documentaire Vaarwater zegt met ingehouden tranen: ‘Je weet dat je kind naar het internaat gaat, maar … ja, je laat je kind achter …’

Kwaliteiten door het schippersleven
Een oefening waarbij we de ‘prijs die het schippersleven vele generaties gekost heeft’ aankeken en erkenden, deed veel tranen stromen, maar werkte ook opvallend louterend. Daarna werden in een andere oefening de kwaliteiten opgehaald die je door het schippersleven ontwikkeld hebt. Opvallend was hoe moeilijk de meesten het vonden om hun eigen kwaliteiten te erkennen, maar wel die van de ander zagen.

Verbinding en heling
Het waren twee zeer intense dagen, waar velen zich voor het eerst begrepen voelden, in een groep ‘die eenzelfde taal spreekt zonder het te hoeven uitleggen’. De erkenning van de generatieslange verlatenheid werkte ongelofelijk verbindend en helend.

Ik ben dankbaar dat ik als niet-schipperskind met deze groep mensen heb mogen werken!

Bibi Schreuder