Leidend principe of drijvende kracht?

“Het leidend principe is antwoord op de vraag: Wat in de kern zijn we?”, aldus Jan Jacob Stam in zijn boek Vleugels voor Verandering. Het gaat om iets dat hét kenmerk is van een organisatie en daarom uiterst belangrijk is in haar voortbestaan, in wat ze doet en in wat de buitenwereld daarvan merkt. Soms is er sprake van enkele leidende principes. De organisatie die daar niet van bovenaf heldere ordening in aanbrengt kenmerkt zich doorgaans door conflicten over de vraag: waar zijn wij nou eigenlijk voor?

Als ik in opleiding of advisering met deelnemers of opdrachtgevers hierover praat blijkt keer op keer dat het een lastig onderwerp is. Bij velen die open staan voor de vraag ‘wat in de kern zijn we?’ komt spontaan de gedachte aan visie en missie naar voren. Daar wordt immers geformuleerd waar de organisatie voor staat en waar men heen wil. Het is echter geen goed antwoord op de vraag wat het leidend principe is omdat visie en missie bedacht en geconstrueerd zijn. Ze gaan meestal over wat men zegt te wíllen zijn. De vraag naar het leidend principe is bedoeld om te kijken naar wat de organisatie daadwerkelijk is, los van wat men pretendeert te zijn. ‘Wat leidt ons?’ associeer ik gemakkelijk met iets wat voor ons uitgaat, iets wat we volgen.

Het is voor mij gemakkelijker om bij de kern te komen als ik de vraag stel: ‘Wat drijft jullie, vanuit het diepste innerlijk van de organisatie, om te doen wat je doet?’ Die vraag doet een appèl om stil te staan bij wat je onontkoombaar voortdrijft. Gedachten over de systemische herkomst van die kracht liggen dan voor het oprapen. Immers, hoe vaak handelen we niet in het heden uit onbewuste trouw en systemische verbondenheid met datgene waar we uit voortkomen?

Wat een organisatie in zijn genen heeft meegekregen van de oprichters is, vaak onbewust, een drijvende kracht voor medewerkers en voor delen van het geheel. Ook wanneer het intussen tijd is geworden om daar eens anders naar te gaan kijken. Van de brandweer mag je toch, kort door de bocht geformuleerd, stellen dat die zijn bestaansrecht vindt in het blussen van branden. Dat lijkt de drijvende kracht van de organisatie te zijn; hoezeer de naam ook een breder terrein aangeeft. Als blussen de drijvende kracht is dan is het toch niet gek dat een brandweerman – de straat opgestuurd om de installatie van rookmelders te gaan propageren – eerder spreekt van broodroof dan van een zinvolle aanvulling op de essentie van wat hij doet, namelijk blussen. Openstaan voor welke drijvende krachten van het systeem zichtbaar worden dóór het handelen van mensen heen, kan behulpzaam zijn in het verstaan van successen en problemen in organisaties.