Systemisch werk in opleiding en opstelling

Sinds 1999 organiseerden Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder een aantal basisopleidingen familieopstellingen en organisatieopstellingen per jaar. Daarnaast bezochten zij diverse congressen en workshops en organiseerde Jan Jacob vanaf 2001 zelf congressen over systemisch werk in Nederland. Bert Hellinger en andere Duitse opstellers van het eerste uur deelden hun kennis in diverse van onze workshops en opleidingen.

Jan Jacob organiseerde in 2004 de IOCTI, de International Organization Constellation Training Intensive. Dit trok ongelofelijk veel mensen vanuit de hele wereld aan. Iedere twee jaar werd de IOCTI georganiseerd, steeds tweemaal door iemand uit een ander land. In 2020 leek de bestemming van de IOCTI bereikt: het merendeel van de wereld kent nu organisatieopstellers en er zijn afzonderlijke opleidingen in te volgen. Jan Jacob en later ook andere collega’s binnen het BHI hebben de organisatieopstellingen ook in vele buitenlandse opleidingen wereldwijd verspreid.

Vanuit een doorlopend groeiende kennis zijn verschillende nieuwe opleidingen ontwikkeld:

• Systemische pedagogiek. Bibi Schreuder zocht naar mogelijkheden om haar kennis van opstellingen mee te nemen in het onderwijs. Maar familieopstellingen zijn niet gepast voor een leraar, al helemaal niet als het de leerlingen betreft. Bibi ontwikkelde daarom in 2006 de eerste opleiding systemisch werk zónder opstellingen. In deze opleiding Systemische pedagogiek worden alle inzichten verkregen door opstellingen toegepast in dagelijks handelen in het werk met kinderen en (jong)volwassenen.
• Systemisch coachen. Bibi Schreuder en Jan Jacob Stam zagen dat ook zonder opstellingen teams en individuen – door soms enkele vragen te stellen – bewust konden worden dat een ongeziene onderstroom de organisatie of een persoon stuurde of blokkeerde. Deze ontwikkeling in het systemisch kijken leidde tot de opleiding Systemisch coachen. Bibi en Jan Jacob schreven aansluitend het boek Systemisch coachen.
• Systemisch interveniëren voor organisaties. Anton de Kroon en Siebke Kaat ontwikkelden deze opleiding en publiceerden hun boek Systemisch adviseren. Later is deze opleiding doorontwikkeld door Siebke Kaat in de opleiding Systemisch adviseren. Petra van der Kop ontwikkelt deze opleiding al doende steeds verder.

Nieuwe inzichten

Het systemisch werk stond (en staat) daarmee nooit stil. Er kwamen nieuwe inzichten. We leerden steeds meer over opstellingen en dynamieken. En we leerden ook zonder opstellingen werken.

In familieopstellingen werd in het begin bijvoorbeeld vooral gekeken naar welke personen ontbraken in een familie. Later zagen we dat het meer gaat om de geschiedenis, om wát er gebeurd is, dan alleen om personen in de geschiedenis. En dat zowel de ingrijpende gebeurtenissen zelf, alsook hoe ermee is omgegaan, de bron van familiedynamieken vormen. Familieopstellingen gaan dus allang niet meer alleen om de familie; ook bijvoorbeeld landen van herkomst, de boerderij of een faillissement spelen mee. Net zoals bij organisaties het niet gaat om alleen de personen, maar ook gebeurtenissen, doelen, locaties en producten organisatiedynamieken beïnvloeden.

In de loop der jaren kwamen er daarnaast steeds vaker vragen vanuit de overheid, of burgerinitiatieven die over de samenleving gingen. Zo ontstonden maatschappelijke opstellingen, waarbij gekeken wordt naar alle samenhangen in de samenleving als geheel. Het BHI krijgt steeds vaker vragen om grotere maatschappelijke projecten systemisch te begeleiden of onderzoeken, zoals rondom de energietransitie.

De drie mechanismen

Ook de systemische bril veranderde. Er werd in opstellingen lang vooral vanuit het persoonlijk- of eenheidsgeweten en het systeemgeweten gekeken. Met name de coronacrisis bracht duidelijk aan het licht dat de werking van de evolutionaire kracht ook bij systemisch werken met en zonder opstellingen hoort. De evolutionaire kracht als aanjager van verandering en transformatie.

In alle opleidingen integreren we nu de continue werking van de drie mechanismen en hoe ze met elkaar interacteren. Bij de evolutionaire kracht gaat het over leven en bestemming, het persoonlijk (of eenheids) geweten dient het overleven van het individu of deel en het systeemgeweten dient het voortleven van het geheel.

De systemische bril, met of zonder gebruik van de methode opstellingen, is hiermee niet meer weg te denken uit het persoonlijke, organisatie- en maatschappelijke leven.