Systemisch werk als onderwijsmethode in het medisch onderwijs

Salome, hoe ben je in aanraking gekomen met systemisch werk?

“Mijn loopbaan heeft zich altijd afgespeeld in de academische wereld. Ik ben afgestudeerd als epidemioloog en gepromoveerd in mijn vakgebied. Zo werd ik wetenschappelijk onderzoeker. Gaandeweg verschoof mijn rol. Toen ik onderzoeksprojecten ging leiden, werd ik ineens programmamanager. Maar hoe doe je dat eigenlijk? En wat gebeurt er allemaal binnen zo’n team?

Persoonlijk vind ik systemische methodes mateloos interessant. Daarom heb ik voor deze route gekozen om mijn kennis van teams te verrijken. Met verschillende opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut heb ik nieuwe inzichten opgedaan waar ik mee verder kon. Ik leerde anders kijken en kan met die kennis de teams die ik aanstuur beter en sneller begrijpen.”

Hoe nam je die inzichten mee in je verdere werk?

“Naast mijn onderzoekswerk kwam ik in contact met onderwijs. Ik was al gewend studenten te begeleiden en les te geven, maar nu werd ik gevraagd een bijdrage te leveren aan een nieuwe onderwijslijn voor de opleiding geneeskunde. Toen vertelde ik wat systemisch werk mij had gebracht. Die vaardigheden wilde ik onze studenten graag meegeven.”

Wat kan de systemische blik medische studenten brengen?

“Specifiek voor medische studenten zijn er een aantal bekende uitdagingen. Zoals co-schappen. In 3 jaar co-schappen loop je mee op allerlei verschillende afdelingen. Je moet voortdurend leren: hoe werkt dit team en wat is mijn plek daarbinnen? Daarnaast heb je te maken met de heersende norm en overtuigingen van ervaren medische vakgenoten. Vind jij dat zelf eigenlijk ook? Het studietraject is heel intensief en kan je ook heel onzeker maken. Ook gedurende je loopbaan blijft het een relevante vraag: hoe verlies je jezelf niet en behoud je het plezier in je werk?

Dit zijn bekende uitdagingen waar eigenlijk geen oplossing voor was. Ik zag de kansen op systemisch vlak en wilde die kennis aanbieden in het onderwijs. Maar systemisch werk is geen gangbare methode voor academici. Hun wetenschappelijke insteek zorgt direct voor allerlei vragen: hoe werkt dat dan en waarom zouden wij dat moeten toepassen? Je moet goed beslagen ten ijs komen en kunnen onderbouwen waar de toegevoegde waarde zit.

Ik ben op zoek gegaan naar een taal die zij spreken om dat uit te leggen. Dat is een proces van jaren geweest, waar ik ook regelmatig met enkele trainers van het Bert Hellinger Instituut over heb gespard.”

Hoe heb je de verbindende taal gevonden?

“Ik ben uitgegaan van die situaties waar veel medisch studenten tegenaan lopen, tijdens hun studie of hun loopbaan. De systemische blik kan daar heel veel in veranderen.

Neem nu het socialisatieproces gedurende je studie. Je doet kennis en vaardigheden op, maar ontwikkelt ook een attitude. Je leert normen, waarden. Er wordt vanalles op je overgedragen door de omgeving. Soms word je zo gekneed dat je een deel van jezelf kwijtraakt. Maar je wilt ook je authenticiteit behouden, kunnen reflecteren. Dat is een probleem dat vroeg of laat bij medische studenten of artsen gaat wringen.

Hoe kun je dat nu veranderen? Hoe blijf je bij jezelf? Hoe lees je wat er gebeurt binnen een team en bepaal je jouw rol daarin? Dat is voor mij de ingang naar systemisch werk geworden.”

Wat leer je studenten over systemisch werk?

“Systemisch denken draait voor een groot deel om uitzoomen. Je bewust zijn van het geheel en jezelf zien als onderdeel van dat geheel. Studenten zijn juist gewend om in te zoomen. Dat is eigenlijk de crux. Zodra je kunt uitzoomen, draait alles. Dan zie je de context van de groep waar je in beweegt. De dynamieken daarbinnen. En je ziet jezelf weer.

Stilstaan bij heersende overtuigingen is een heel interessant onderdeel daarbij. Wanneer we met een groep een opstelling doen, ontstaat er een gesprek. Heb jij die overtuiging eigenlijk wel, of wij, of ik? Of hebben we ongemerkt met elkaar afgesproken dat we die overtuiging hebben?

Ook in je persoonlijke ontwikkeling helpt de systemische blik. Kijk eens naar jezelf. Wat ben ik eigenlijk aan het doen? Waar ben ik en hoe ben ik hier gekomen? En wat heeft dat voor invloed op mij?

Mogen voelen is een ander belangrijk punt. Je hoeft niet alles te beredeneren. Wanneer je spanning voelt, mag je dat gevoel serieus nemen. Het is een belangrijke waarneming, ook als je die niet meteen kunt uitleggen.

Die bredere blik, het bewustzijn, meer stilstaan bij het geheel en jouzelf als onderdeel daarvan: daar ligt de sleutel. We leren studenten geen opstellingen doen, de systemische blik is genoeg.”

Wat brengt het studenten?

“Je wordt effectiever wanneer je dynamieken in teams, organisaties en de bredere maatschappelijke context kunt begrijpen. En je kunt dichter bij jezelf blijven. Zo kun je met veel meer plezier en voldoening groeien in je loopbaan. Eigenlijk waardevolle kennis voor iedere student, ongeacht het werkveld.”