Tussen polariteit en polarisatie

We leefden er al een tijdje naar toe, dit Systeemlab met toch best een spannend onderwerp. Polarisatie. Een thema waar de een van ons liever bij wegblijft, en de ander juist graag wilde induiken.

We bereidden ons voor o.a. via het gedachtegoed van Bart Brandsma, filosoof en polarisatie expert, verbonden aan de Universiteit van Wageningen. Tijdens het Systeemlab brachten we zijn denkkader in en vulden het aan met onze eigen inzichten.

Een belangrijk onderscheid dat we maakten, was dat tussen polariteiten en polarisatie. Polariteiten zijn tegengestelde krachten, die eenvoudigweg deel zijn van het leven. Ze hebben elkaar nodig, bestaan niet zonder elkaar en zijn in die zin ‘gezond’. Denk aan geen dag zonder nacht, geen blijheid zonder boosheid, geen dader zonder slachtoffer, geen links zonder rechts, geen ja zonder nee, etc.

Bij polarisatie verandert dat. De tegenstellingen worden dan tot een identiteit gemaakt. Je bent die polariteit en maakt je tegenpool dat ook. Er is geen ruimte meer voor nuance. Alsof jij noch de ander niets anders meer bent dan die identiteit. Dus je ‘bent’ een linkse snob, maar wordt niet meer gezien dat je ook een harde werker of geweldige ouder bent, mooie muziek of leuke grappen kunt maken etc. Bij polarisatie leidt het gevoel en worden feiten steeds minder belangrijk. Feiten die de andere pool of die een eventuele bruggenbouwer aandraagt, lijken dan nauwelijks gehoord te worden.

In dit Systeemlab wilden we onderzoeken wat we kunnen leren over polarisatie. Hoe houd je jezelf staande in zo’n dynamiek? Wat is jouw rol of bijdrage eraan? En, eerlijk is eerlijk, er zat bij ons ook een verlangen naar een wereld waarin minder polarisatie is. Dus wat deden we? We sloten echte polarisatie uit …

Ondanks de zin en energie die deelnemers meebrachten, iedereen was echt geëngageerd, liep de energie ook steeds weg. Er werd gegaapt, mensen hadden moeite om wakker te blijven. Tegelijkertijd: als iemand echt even zijn mening of oordeel inbracht, kwam er een fijne push van energie.

De dag leverde waardevolle inzichten op over verschillende rollen die er wel zijn, of die gemist kunnen worden in een polarisatie dynamiek. Over afwezigen, over leiders, over bruggenbouwers en over de verscheidenheid van ‘smaken’ van degenen die zich in het midden bevinden.

Maar toch … we bleven ons verbazen waarom we eigenlijk bleven hangen in een beleefde vorm van polariteiten onderzoek, dat het niet ging knetteren in een polarisatiedynamiek. Hoe kwam dat?
Omdat veel deelnemers systemisch opgeleid zijn, goed kunnen insluiten, kunnen luisteren, beleefd en zelfbewust zijn, zich kunnen inhouden? Omdat we in het systemisch (t)huis van veel deelnemers zaten (de Paddestoel in Amsterdam)? Of … omdat we als begeleiders, en misschien ook deelnemers, echte polarisatie helemaal niet welkom kunnen heten? Niet echt kunnen of durven toelaten? Dat we polarisatie zelf uitsluiten? Maar ja, wat je uitsluit, komt juist binnen, en het kwam niet binnen!

Kwam dat omdat het potentieel aan polarisatie nu te groot, te breed, te overweldigend is? Er kwamen veel onderwerpen voorbij; de verschillende oorlogen die er nu zijn, de verschillende (wereld) leiders die goed voorbeeld geven van polariserend gedrag, democratie die onder druk staat (en die we als westers land nog steeds verheerlijken), de bizarre hoeveelheid levens die het wereldwijd kost om onze Europese/Nederlandse vrijheid te behouden. Een hoeveelheid polarisatie om in te verzuipen. Niet één specifieke om de focus op te brengen.

Misschien hebben onze lijven ons goed beschermd deze dag, door steeds energie weg te laten lekken, zodat we ‘het’ erna weer wat kleiner en behapbaarder konden maken. En daarmee tegelijkertijd ons verwonderden waarom het geknetter niet kwam.

Sandra Nauta van der Rijst & Barbara Hoogenboom