Wat doet dat kind hier…

Laat je inspireren door dit beeld …

Een prachtig beeld van jong en oud, van jong onschuldig leven en een leven vol ervaring. En wat komen er aan systemische gedachten bij me op? Een kind in kleur en een man van de generatie van grootouders in zwartwit en op een gebroken muur. Oh ja, er is ook nog een vrouw van de generatie ertussenin. De vrouw kijkt verlangend en verdrietig naar de oude man. De oude man lijkt mij met een oog recht in mijn ziel aan te kijken maar zijn andere oog lijkt meer in de verte, of juist meer naar binnen te kijken. Het kleine meisje lijkt hier door de fotograaf neergezet en doet gewillig wat gevraagd wordt, maar lijkt niet helemaal aanwezig.

Het zou zomaar een beeld uit een opstelling kunnen zijn. Een opstelling naar aanleiding van een vraag van ouders over hun dochter. Waarom ze zo moeilijk te bereiken is bijvoorbeeld, of omdat het commentaar van school is dat ze steeds zit te dromen. Of omdat er geklaagd is dat dit meisje andere kinderen pest. Je weet nooit wat het vacuüm in het systeem is, dat onder ‘vreemd gedrag’ schuilt. En je weet nooit hoe het zich zal uiten wanneer er in een systeem iets niet ‘in orde’ is.

Maar stel dat dit meisje andere kinderen pest, en een opstelling zou dit beeld laten zien dan zou ik aan de moeder kunnen vragen: ‘wat is er met je vader gebeurd?’ Of misschien nog directer: ‘zou het zo kunnen zijn dat jullie dochter onbewust het pijnlijke van haar grootvaders leven in beeld brengt? Ik merk dat ik nu opeens bewust word van de tekst over deze muurschildering: Heroe.

(Interessant, was hij een Hero, of moest er Heroes komen te staan en was er geen tijd meer om de s erachter te schrijven? Of was hij de vertegenwoordiger van een heleboel helden?)

Wanneer iemand op een muur geschilderd wordt en held genoemd wordt, is of was hij vermoedelijk een strijder voor een bevolkingsgroep, of strijder tegen armoede, of een strijder tegen het regime.

Wanneer iemand tot held verheven wordt (dat doe je niet zelf, een held word je door anderen) komt hij op een voetstuk. Dat is het pijnlijke voor helden: ze zijn moeilijk bereikbaar en ze zijn eenzaam. Dat zou het gemis of verdriet in de blik van de vrouw die naar hem opkijkt kunnen uitdrukken. En om weer terug te komen op het pestgedrag van de dochter, pesten zou zo maar een uiting kunnen zijn van de onderdrukte eenzaamheid in dit systeem. Immers, de pester zorgt ervoor dat er een hecht (sub)systeem rond haar of hem is waar de pester de macht heeft over wie er wel en niet bijhoort.  Dan zou het pesten ook nog een verband kunnen hebben met dat waartegen gestreden werd; misschien was buitensluitend machtspel van bijvoorbeeld een regering wel de reden van het feit dat de grootvader een held, of een martelaar werd. 

Terwijl ik dit schrijf bekruipt me een naar gevoel. Dit is een vorm van hypotheses maken dat zo tegen het fenomenologisch waarnemen in gaat!

En toch, als begeleider van opstellingen, als systemisch coach, komen ook dit soort hypotheses langs, die je dan kan testen bij de cliënt. Wanneer het informatie bij de cliënt in het bewustzijn brengt, dan kan je daar verder mee onderzoeken wat erkend wil worden. Maar wanneer het niet resoneert, gooi dan je hypotheses in de prullenbak!

Wanneer bovenstaande gedachten zouden kloppen bij de ouders van dit meisje, dan zou bijvoorbeeld de moeder hardop tegen de man op de muurschildering kunnen zeggen: ‘Ik mis je!’ Maar misschien juist ook de erkenning van het weggedrukte gevoel van een dochter van een held: ‘Ik ben boos op je!’… ‘Maar op een held kan je niet boos worden’. Of misschien: ‘Dat waar jij tegen streed hoort voor altijd bij ons’.

En ik stel me nog eens bloot aan de foto. Wat komt er door dit beeld heen?

Wanneer ik geen onderscheid maak tussen muurschildering en het meisje, dan voel ik de neiging om dit meisje te beschermen, wat moet ze hier? Waar is ze ingezogen? En ook de smachtende blik van de vrouw naar een man van de generatie van haar vader, of zelfs grootvader, geeft me een unheimisch gevoel.

Wat maakt nou dit unheimische? Ik merk dat het in mijn hoofd rondspookt, maar ik durf het niet uit te spreken of op te schrijven.

Als systemische coach heb ik echter ervaren dat als iets zich zo in je hoofd aan het rondspoken is dat je het maar beter kan uitspreken. Maar het feit dat ik een angst voel om het uit te spreken is ook belangrijke informatie. Goed, ik schrijf het rondspokende woord op: seksualiteit. 

Als het een opstelling of coaching was, zou ik tijdens het uitspreken observeren wat dit doet bij de vraaginbrenger. Maar wat is er nou zo eng om t woord seksualiteit op te schrijven of hardop uit te spreken? Dáár kan de volgende test uit voortkomen: ‘Zou het zo kunnen zijn dat in de generatie van de grootouders, of nog eerder, er iets met seksualiteit onderdrukt moest worden?’

Ook hier weer is de resonantie en reactie van de cliënt je referentie om de hypothese in de prullenbak te gooien of niet. Zou de blik van deze oude man een verlangen uitdrukken naar iets (in die tijd) onmogelijks? De pijn van iemand die nooit zijn seksuele geaardheid heeft kunnen leven? Een verlangen dat onderdrukt moest worden omdat het anders uitsluiting of zelfs de dood zou betekenen?

Zou het dromerige, of het gewillige, of het afwezige, of welke labels dit meisje ook krijgt, misschien dat in beeld brengen wat altijd onderdrukt moest worden?

Wanneer we kijken naar ‘vreemd gedrag’ dan is het vreemd omdat het gedrag geen logische reactie lijkt op de situatie in het hier en nu. ‘Vreemd gedrag’ heeft vrijwel altijd een boodschap van het systeem in zich: ‘erken wat er is en was’. ‘Geef dat wat onderdrukt moest worden een plek’.

En omdat in vorige generaties bijvoorbeeld homoseksualiteit, maar ook het uitspreken van seksuele verlangens taboe was, moest dat onderdrukt worden. Vaak zie je dan dat in de generatie van de kleinkinderen ‘vreemd gedrag’ het onderdrukte een plek wil geven. Het systeem huurt ‘vreemd gedrag’ in om alle gebeurtenissen en alle onderdrukte gevoelens een plek te geven.

Vooral bij labels als ‘afwezig’,  ‘onbereikbaar’ zou je dat wat onbereikbaar was voor de vorige generaties, hoe moeilijk je dat ook vindt, of hoe weinig je ook van die geschiedenis weet, een plek in je hart kunnen geven. Wanneer ouders en alle volwassenen een plek in hun hart maken voor datgene wat geen plek kon hebben, dan hoeft ‘vreemd gedrag’ niet zo hard te werken!

Bibi Schreuder