Een gesprek met Jochen Beyer

“Mijn allereerste kennismaking met systemisch werken heb ik te danken aan mijn vrouw Marion Latour, inmiddels ook mijn collega en mede-eigenaar bij het Bert Hellinger Instituut. Zij begon aan een opleiding Systemisch coachen met paarden, bij Ruud Knaapen. Haar enthousiasme wekte mijn eerste interesse. Toen ze tijdens die opleiding gastcliënten nodig hadden, twijfelde ik geen moment.

Die opleidingsdag ging over persoonlijke thema’s. Bibi Schreuder was een van de gastdocenten. Bibi heeft toen een aantal opstellingen begeleid, waaronder een vraagstuk van mijzelf. Ik was meteen onder de indruk. Want zonder er veel tekst aan te geven, gaf haar opstelling mij gelijk al enkele inzichten. Juist door het ruimtelijk neer te zetten, door het te beleven en van daaruit diepe inzichten te zien, horen en vooral voelen. Dat greep mij. Daar is mijn grote fascinatie voor systemisch werken begonnen.

Zelf kom ik uit een redelijk nuchtere familie. We stonden niet nadrukkelijk open voor dingen die niet zomaar zwart-wit te verklaren waren. Al heb ik rond mijn zeventiende wel Tai Chi beoefend en ben ik gaan lezen in de I Tjing. Dus ergens in mij zat wel een basisinteresse in spiritualiteit. Toch ben ik dat pad niet direct ingeslagen. Ik heb de opleiding Chemische technologie gedaan en heb daarna jarenlang bij de brandweer gewerkt op het gebied van fysieke veiligheid.

Daar bij de brandweer ontwikkelde mijn interesse voor de interactie tussen mensen zich, en nam mijn interesse voor de interactie tussen materie juist wat af. Ik werd onder meer waarnemer, zoals bij operationele trainingen. Ik gaf de deelnemers feedback en ging met hen de verdieping in. Vanuit die coachende rol bij de brandweer zijn mijn soft skills aangewakkerd en ik merkte vrij snel dat ik daar veel meer passie voor voelde dan voor die hardere, technische kant.

Op het moment dat ik Bibi Schreuder voor het eerst aan het werk zag bij de opleiding van Marion, had ik dus zelf al een brede en vrij reguliere coaching- en trainersopleiding achter de rug. Maar ik was direct zó onder de indruk van wat systemisch werken kan brengen, dat ik al gauw zelf begon aan de opleiding Systemisch coachen met paarden.

Ik was vooral gecharmeerd van de onderstroom en de focus op interactie en gevoel. Ik merkte dat systemisch werken een extra dimensie heeft en wat stappen dieper gaat, zowel op het persoonlijke vlak als op organisatievlak. Het gaat voorbij alle reguliere managementmodellen om op een andere manier te kijken naar waarom iets stroomt of waarom juist niet. Wat moet erkend worden? En hoe kan vanuit daar een volgende stap gezet worden?

Net zoals de opleiding Systemisch coachen met paarden op mijn pad kwam, gebeurde dat ook met de opleiding Systeemdynamieken in organisaties. Er kwam een berichtje van Jan Jacob Stam dat er afzeggingen waren bij een opleiding SDO, en ik voelde meteen een ja dat ik wilde aansluiten. Ik vond het weer helemaal geweldig om me onder te dompelen in het systemische en daarmee aan de slag te gaan.

Op de laatste avond kwam Jan Jacob naast mij zitten en zei: ‘Jochen, we hebben het eens besproken en als jij ooit iets systemisch wil doen, ben je van harte welkom bij het BHI.’ De volgende dag hing ik al bij directeur Barbara Hoogenboom aan de lijn. We hebben een plan gesmeed hoe ik in korte tijd zo’n beetje alle opleidingen kon doen en kon instromen als beginnend gelieerd trainer. Ik besloot mijn baan bij de brandweer op te zeggen en heb me volledig in het systemisch werk gestort.

Ik werk met alle facetten van het systemisch werken. Ik zou daar ook geen keuze in willen maken. De zoektocht is soms, zeker in organisatieopstellingen, om het niet te persoonlijk te maken. Want het ís al zo persoonlijk. En in familieopstellingen heb je soms de neiging om te kijken hoe het dan zit in een organisatiecontext. Zijn er dingen die je herkent in je werk? Komen die patronen daarin ook weer terug? Dus het is laveren tussen beide basisrichtingen. Ze hebben beide hun waarde.

Verder heb ik inmiddels natuurlijk zowel veel ervaring in het begeleiden mét paarden als zonder paarden. Wat ik gaaf vind aan paarden is dat ze niet praten. Daardoor ben je veel meer geneigd om in het cognitieve te zitten en te luisteren naar een verhaal of de wending daarvan. Je kijkt veel minder in het hier en nu naar: wat zou nu een passende interventie zijn? Paarden geven heel erg zuiver aan waar er interventiekracht zou kunnen zijn.

Ik heb van de paarden veel geleerd over mijzelf en hoe mijn eigen lichaam reageert op vraagstukken. En hoe ik interventies kan plegen wanneer het spannend wordt. Maar vooral heb ik geleerd om me te verbinden met de cliënten waar ik mee werk. Zelfs als ik zonder paarden werk merk ik dat een stuk van de interventiekracht of de begeleiderkracht van die dieren zich toch via mij manifesteert.

Voor mij persoonlijk is het overigens wel bijzonder dat juist paarden mij zoveel hebben gebracht. Mijn eerste lijflijke kennismaking met paarden was zeker geen fijne. Toen ik een jaar of twaalf was, kreeg ik eens hard twee hoeven in mijn maagstreek toen ik in een manege heel enthousiast achter een pony ging staan. Op zijn zachtst gezegd had ik zelf dus niet zoveel met paarden. Dat werd iets beter toen mijn dochter op paardrijden ging en ik af en toe meeging. Later volgde de eerste ontmoeting met Tamar, ons eerste paard.

Die eerste ontmoeting was heel bijzonder. Tamar werd in een grote bak gelaten en ik stond bij de uitgang van die bak. Ze galoppeerde naar me toe. Ze kwam recht op me af en ik bleef gewoon rustig staan. Ik dacht echt: kom maar op, ik blijf hier. Uiteindelijk stopte ze pal voor mijn neus. De eigenaar zei tegen Marion: ‘Jouw man heeft heel veel verstand van paarden.’ Marion moest alleen glimlachen.

Daarna kreeg ik het idee dat ik in mijn vorige leven misschien een soort Ivanhoe was geweest. Dus ik ben toen ook gaan paardrijden. Totdat ik er een keer gruwelijk vanaf viel en dacht: waarom moet ik op deze leeftijd eigenlijk nog gaan paardrijden?! Ach, ik vind het werkelijk prachtige dieren. Heel soms wil ik er nog best eens op zitten, maar voor mij zit de pracht van paarden meer in het kunnen verdrinken in hun ogen, ze kunnen voelen en met ze kunnen samenwerken.

Wat ik uiteindelijk een van de belangrijkste onderdelen van mijn werk vind, is om me te verbinden met de cliënt, voelen waar het vast zit en waar het wellicht verder zou kunnen stromen. Het is goed om af te stemmen op mijn eigen container, wat ik kan houden en ook wat de cliënt kan houden. En op die manier één stap verder te gaan, zodat de cliënt de volgende stap kan zetten.

Daarbij gebruik ik heel graag de opstelling als fantastisch mooi hulpmiddel. Maar niet meer en niet minder dan dat. Het is een prachtige methode waarin allerlei zaken zich kunnen openbaren en gezien en gelezen worden. Maar uiteindelijk staat dat wel in dienst van het vraagstuk van de cliënt en het systeem waar de cliënt onderdeel van uitmaakt.

Uiteindelijk draait het voor mij om het samenspel tussen de cliënt, de opstelling en mij als begeleider. Het draait erom met elkaar een stukje te reizen. Om inzage te krijgen of wellicht een inzicht te bieden in het vraagstuk dat op dat moment in die context speelt.

Ik geloof heel erg in de zelfstandigheid en het eigenaarschap van de cliënt voor zijn of haar eigen leven en eigen vraagstuk. Ik probeer daarin niet iets op te leggen. Wel heb je soms te voelen wat wel of niet passend is in het vraagstuk van de cliënt en daarin te sturen.

Bert Hellinger is voor mij een waardevolle leerbron. Het is heel bepalend voor mij geweest dat ik in 2019 zijn biografie vanuit het Duits naar het Nederlands heb vertaald, ondersteund door Jan Jacob en Siets Bakker. Ik was toen net begonnen als gelieerd trainer en heb een halfjaar lang het gevoel gehad dat ik in het hoofd van Hellinger leefde. Dat klinkt misschien raar, maar als je dag in dag uit intensief met iemands werk bezig bent, reis je toch ook een stukje met diegene mee. Ik heb Hellinger zelf nooit in levenden lijve ontmoet en toch voel ik mij diep met hem verbonden en met het werk dat hij in de wereld gezet heeft.

Daar kwam bij dat de vertaling juist vanuit het Duits was. Als geboren Duitser bracht dat voor mij zoveel bij elkaar. Het was het eerste moment dat er een toegevoegd nut was dat ik in Duitsland geboren ben en bijna mijn hele leven [vanaf 2,5 jaar oud, red.] in Nederland woon. Dat was wel een bijzonder moment.

Ook leer ik veel van Stephan Hausner. Ik vind hem absoluut een van de beste opstellers die ik ken. Hij relativeert graag wat we doen in een opstelling en laat zien dat het vooral ook lichaamswerk is dat we doen. Een beroemde uitspraak van hem is: ‘In the end we do not know what we are doing.’

Dus wat is eigenlijk een opstelling? Dat vind ik een mooie vraag. Voor mij is het vooral een prachtige manier om ervoor te zorgen dat mensen de volgende stap kunnen zetten. De bronnen die mij daartoe inspireren zijn de schouders waar ik op sta in mijn werk.”