Een tot global uitvergroot dilemma: Ouderschap en social media

Op een vraag in een podcastopname kwam er opeens uit mijn mond: “We hebben een deel van de ouderlijke macht overgedragen aan social media.” Sindsdien vraag ik me eigenlijk af of dat zo is.

Het voelt zo dat ouders enorm onder druk staan van het hele onderwerp social media. Social media krijgen de schuld van van alles: van dat kinderen elkaar besmetten met eetstoornissen tot een soort wapenwedloop welke ouder de bijzonderste traktaties maakt voor op het kinderdagverblijf.

Social media lijken een groot en onbeheersbaar monster dat onmogelijk te verslaan is. “Het hoort er tegenwoordig bij” en “Ze zitten er allemaal op” zijn veelgehoorde argumenten waarmee ouders het socialmedia-gebruik van kinderen de ruimte geven. Ouders trekken zich daarmee (vaak onder protest!) terug – en zo geven ze een deel van de ouderlijke macht weg.

Social media horen nu eenmaal bij deze tijd. Maar ouderschap hoort bij íedere tijd.

De normen over wat ouderschap inhoudt veranderen steeds met de veranderingen in de maatschappij mee. Naast de enorme klus die ouderschap is, staat een ouder dus ook onder druk om te weten hoe om te gaan met de veranderingen van de maatschappij. En dat terwijl vaak je enige leerschool voor het ouderschap is hoe jouw ouders het vroeger deden…

Voor ons mensen is het belangrijk dat we kunnen voelen dat we ‘erbij horen’. Voor kinderen is dat zelfs van levensbelang. In die levensfase is een kind aan het leren om lid te kunnen zijn van meerdere systemen tegelijkertijd. Terwijl een wild kuddedier in één, hooguit twee kuddes leeft gedurende zijn hele leven, heeft een kind van tien jaar al overleefd (en dus geleerd om erbij te horen) in minstens tien systemen. Ieder systeem met de eigen codes en regels hoe je je moet gedragen om er daar bij te horen: thuis, bij oma, op het kinderdagverblijf, de verschillende groepen op de basisschool, vriendenclubjes, de buurt, sportclub, enzovoorts.

Ieder systeem, iedere gemeenschap heeft zijn eigen codes hoe je erbij kunt horen. Volwassenen leggen dat uit in afspraken en regels en je krijgt het te horen als je die overtreedt. Kinderen onderling kijken meer bij elkaar af hoe je ‘hetzelfde’ kan doen of zijn. Daar wordt gescand wie het meest invloedrijk is en dan zal het kind zoveel mogelijk kopiëren van diegene om zeker te zijn van een plek in die gemeenschap.

Influencers stappen vol in die rol. Social media geven aan hoeveel volgers diegene heeft en dús is het helder dat je die persoon moet volgen. Dat fenomeen voldoet perfect aan de manier waarop kinderen bij hun peers scannen van wie ze het af te kijken hebben om erbij te horen.

Maar omdat kinderen kind zijn, hebben ze ook de kaders van de volwassenen nodig om te leren hoe ze uiteindelijk volwassen moeten worden. De kaders en regels die gelden in de fysieke gemeenschap waarin ze leven.

Gemeenschappen kunnen goed functioneren met maximaal zo’n 125 mensen, leerde ik ooit van een antropoloog. Als gemeenschappen groter worden, dragen we verantwoordelijkheden over en creëren we daar functies voor, overheden bijvoorbeeld.

Hierin schuilt volgens mij een probleem van social media. Dit zijn globale gemeenschappen, zonder heldere kaders van ‘wat doen we hier niet en wel’. En of de duizenden of miljoenen volgers nu kinderen of volwassenen zijn, dit zijn gemeenschappen gebaseerd op de ‘kinderlijke volg-manier’ van erbij horen.

Het voelt als ouder vaak alsof je alleen staat tegenover de gemeenschappen van de kinderen (“Alle kinderen in mijn klas hebben een scooter!”) – en met kinderen die onderdeel zijn van die wereldwijde social media voelt het nog meer alsof je machteloos bent.

Maar feitelijk zijn er vrijwel evenveel ouders als kinderen. En tel de leraren daarbij op. Hoe kan het dat die groep zich zo de macht uit handen laat nemen?

Uiteraard speelt hier weer dat oerinstinct mee dat zegt:  “Als je er niet bij hoort dan ga je dood.” Zo is er altijd al groepsdruk op ouders om bijvoorbeeld hele originele traktaties te maken bij verjaardagen. Anders zou je kind misschien buiten de groep kunnen vallen. Maar de social media communities zijn zó groot, dat als je daar erbuiten valt… dan val je van de wereld af.

Misschien is dit gewoon het dilemma van deze generatie ouders, omdat er te weinig tijd was om hier adequaat mee om te leren gaan. Nu net, na ongeveer twintig jaar waarin de mobiele telefoon gemeengoed is geworden, is er een verbod op mobieltjes in de klas of zelfs in de school gekomen. Mogelijk dat we nog wat meer tijd nodig hebben om ook gezamenlijke kaders te scheppen voor de omgang met het volggedrag op social media.

Zou het ook hier helpen wanneer de mensen met een volwassen leeftijd hun volwassen plek innemen? Vanuit de volwassen positie kun je een andere mening hebben dan de gemeenschap zonder dat je tégen de gemeenschap moet zijn. Dat betekent dat je ontrouw durft te worden omdat je voor je eigen waarden en normen kiest én erkent dat je daarvoor niet de anderen buiten hoeft te sluiten. Het volwassen én-én-denken.

Dat ontrouw worden voelt echter als levensbedreigend. Er blijft altijd nog dat oerinstinct-stemmetje dat zegt: “Zorg dat je erbij hoort, anders ga je dood.” Dat primitieve óf-óf-denken waarin het al snel voor óf tegen wordt.

Als ouder kom je altijd wel situaties tegen waardoor je je machteloos voelt. En dan geven we de macht vaak even uit handen aan het kind. Maar in het systeem van het gezin kan je daarna meestal de ordening weer herstellen. Dat is ook wat een kind te leren heeft door te kunnen onderhandelen over hoe met regels om te gaan.

Tegenover zoiets alom invloedrijks als internet en social media – waar we zelf niet mee opgegroeid zijn – voel je de machteloosheid als ouder. Maar in welke tijd we ook leven, opvoeding gaat over het begeleiden van kinderen naar meer en grotere systemen dan het gezinssysteem.

Misschien klopte die uitspraak van mij toch niet zo dat we de ouderlijke macht aan social media hebben overgedragen. Maar misschien voelen we ons overweldigd door de grootsheid en het oncontroleerbare van social media. We geven de ouderlijke macht niet over aan social media, maar geven misschien wel onze volwassen ouderpositie op en vervallen in het kinderlijke volggedrag.

Aan social media kun je weinig veranderen, maar met het besef welk gedrag het bij jou uitlokt kun je jezelf checken of je kiest vanuit een volwassen positie.