Ik zie, ik zie wat jij niet ziet…

Emoties: waar horen ze thuis?

‘Ik zie, ik zie wat jij niet ziet. En het is… groen.’

Wie kent niet dat spelletje met kinderen om te raden welk voorwerp met een bepaalde kleur iemand in gedachten genomen had.

Het schoot mij te binnen toen ik weer eens nadacht over wat de kern van systemisch kijken is. Wie systemisch kijkt ziet meer dan wie dat niet doet. In die zin klopt het: ik zie wat jij (nog) niet ziet. En daarmee houdt de vergelijking met het kinderspelletje op. Er komt geen raden aan te pas. Systemisch kijkend zoek je vanuit een voorval in het hier en nu naar een mogelijke verbinding met iets groters waar het misschien alleen maar een herinnering of voorbeeld van is, maar waarvan het wel de lading meekrijgt. Daarmee richt je je aandacht op de dieper liggende oorzaak in plaats van dat je iets oppervlakkig – en dus niet – oplost.

Zo kun je dat ook doen met het kijken naar emoties en daarmee de emotie rond een eerdere gebeurtenis ontdekken als de – oude – bron van gevoelens en reacties in het heden. Welke ervaring in het verleden wordt gereactiveerd door een gebeurtenis in het heden?

Voorbeeld

Na een lange wandeling trek ik mijn schoenen en sokken uit en ontdek een enorme blaar op een teen. Ik had wel wat gevoeld onderweg, maar dat er zoiets groots gegroeid was had ik volstrekt niet gedacht. Mijn vriendin zit in een gemakkelijke stoel een blad te bekijken als ik, de blaar ziende, uitroep: ‘Kom eens kijken wat een kanjer van een blaar er op mijn teen zit.’ Zij laat heel rustig weten dat ze lekker zit en even in een tijdschrift wil bladeren.

Ik voel me toch kwaad, ja ontzettend kwaad worden! Buiten proportie, dat besef ik. En ineens zie ik mezelf als jongen van een jaar of zeven die achter in de tuin een diepe kuil gegraven had, tot aan het grondwater. Ik ren de keuken in en zeg: ‘Mama, kom eens kijken; ik heb een kuil gegraven tot aan het water.’ Haar reactie: ‘Dat is mooi, jongen. Ik ben nu eten aan het koken.’ En een aai over mijn bol was alles wat ik kreeg. Wat een teleurstelling! Ik ga terug de kuil in en spat al mijn kleren helemaal onder de modder. Zo; dat zal ze weten!

Terug naar het heden

Mijn grote boosheid, slechts ontstaan naar aanleiding van, niet vanwege de blaar, moest ik absoluut kwijt, wilde ik er niet in stikken. Dan liever ontploffen! Maar het zou zeer onredelijk en onhandig zijn om mijn vriendin – en onze relatie – te belasten met wat niet bij haar hoort. Mijn uitweg: ‘Ik ben ongelooflijk kwaad. Dat heeft niets met jou te maken. Maar ik moet het wel keihard kunnen roepen. Ik zal het vanavond wel uitleggen. Ik ben nu alleen maar ontzettend kwaad. Laat me.’ En toen voelde ik weer de diepe teleurstelling van die afwijzing door mijn moeder, waar het natuurlijk echt om ging.

Toen ik dat helder had klaarde de lucht voor mij. Al voelde ik wel, net als toen, de behoefte om wraak te nemen omdat ik vond dat ik iets tekort gekomen was. Dat heb ik in dit geval onderkend en achterwege gelaten.

Verkenning

Systemisch kijken naar emoties is verder kijken dan de actuele ervaring. Een paar vragen om mee op verkenning te gaan: Wat in de reactie op een incident is te groot om het onwaarschijnlijk te maken dat het alleen uit dat incident zou kunnen ontstaan? Wat is wellicht een vroegere ervaring en diepere emotie waar het naar verwijst en vandaan komt? Kun je toen en nu van elkaar scheiden, en alles laten op de plek waar het thuis hoort?