Niet Weten

Wat is niet-weten? Of misschien beter gezegd: weten door niet-weten?

Het valt bijna niet uit te leggen. Iedere vaste definitie ondermijnt direct de Weetnietkunde.

Het is eerder vormloos, ongrijpbaar en toch is het er.

Wat tijdens de verdiepings-dag Niet Weten nauw verwant leek te zijn, was ‘overgave’. Overgave aan dat wat zich ontvouwt. In het hier en nu. Niet een beetje overgave, maar helemaal. Je kunt niet een beetje zwanger zijn. Je bent of je bent het niet. Zo lijkt het ook te zijn met niet-weten.

Tijdens mijn voorbereiding voor deze dag diende overgave zich in volle glorie aan. Hevig in gevecht met mijn denkende brein.

“Zorg voor een goede voorbereiding. Heb achtergrondinformatie paraat. Welke oefeningen ga je doen? Deze mensen betalen er geld voor dus het moet iets waard zijn.”

Maar hoeveel ik ook las, opzocht of nadacht; niets beklijfde.

En daarmee werd ik iedere keer weer teruggebracht naar weten door niet-weten en daarop te vertrouwen. Niet een beetje, maar helemaal. Me overgeven aan een stille plek waar geweten wordt. Een fluisterende Socrates in m’n oor: “The only true wisdom is knowing you know nothing.”

En zo begon ik de dag zonder programma.

Leven en dood

De eerste opstelling liet zien hoe een deelneemster, reeds hersteld van een lang intens ziekbed, nog dagelijks innerlijk bezig is met de dood. Niet-weten over het leven toelaten? Ja, direct.

Het niet-weten toestaan omtrent de dood? Het lijkt bijna onverdraaglijk. Het is één van de redenen waarom ze zich heeft aangemeld.

Voor haar namen twee representanten plaats. Leven en dood. Ze knikte ze vriendelijk goedendag, maar innerlijk bleef de deur gesloten. Ik besloot er een derde representant bij te zetten: overgave.

Haar lichaam reageerde direct. Heel langzaam, snikkend en ademteug na ademteug, durfde ze zich te openen voor de dood en het aanhangende niet-weten.

Het aankijken van de representanten van het leven en de dood was niet het moeilijkst. Het hart openen voor overgave was de grote opgave.

Over de rand springen en niet weten hoe diep de afgrond is.

Misschien is de meest pure vorm van niet-weten wat we in ons leven zullen meemaken, de eerste uren als zuigeling. Geboren worden en direct leven in het aangezicht van de dood.

In het boek ‘Mijn leven mijn werk” zegt Bert Hellinger: “Als ik het even niet meer weet zet ik de Dood achter me. Ik kan altijd op haar rekenen.”

Hoe lang niet-weten

Hoe lang kun je in deze staat zijn? Hoe lang is het wenselijk om je in het niet-weten te begeven? De context hierin is wellicht medebepalend. Immers, in je eentje in je luierstoel is een andere omgeving dan jij en je cliënt, of met een groep.

Maar ook: waar ben je niet als je in het niet-weten bent?

Tijdens deze dag werd ik me gewaar van het volgende.

‘De prijs van niet-weten toestaan is het tijdelijk weggeven van daadkracht.’

En het tegenovergestelde:

‘De prijs van impulsen volgen, voortkomend uit het niet-weten, is tijdelijk uit het niet-weten gaan.’

Vanuit het niet-weten, ontstaat een inzicht. Of een impuls.

Het omzetten hiervan is een daad.

Voor deze daad moet je het niet-weten verlaten.

Als begeleider van opstellingen, of als coach, werk ik vanuit het niet-weten. Vanuit daar ontstaan zinnen, woorden of een impuls om iets te doen of juist te laten. Als ik deze omzet in een daad (ook het handelen door niet handelen) verlaat ik daarmee tijdelijk het niet-weten.

In het niet-weten blijven is een stille waarnemende positie van al wat is.

Dus als ik de impuls niet volg blijf ik op die waarnemende, niet-wetende plek. Althans, zo lijkt het.

De Dao de Jing (vertaald door Jaap Voigt) zegt daarover het volgende: “Het Dao manifesteert zich alleen in die mens die de spanning van het niet-weten uithoudt. Dan bouwt als vanzelfsprekend een ‘energetisch momentum op’, waar het handelen een gevolg van is.”

Het doet me denken aan die talloze keren dat ik urenlang zat te kijken naar surfers die in het water liggen, te wachten op de juiste golf. Weten dat ze deze golf voorbij moeten laten gaan en de volgende ook, om op het juiste moment op te springen en de golf z’n werk te laten doen.

Ik ben geen surfer, maar dit is zo ongeveer wat ik doe, als begeleider of als coach. Ik zeg ongeveer, want wat we precies doen, weten we niet.

Gaandeweg de dag merkte ik bij mezelf op dat als ik ‘te lang’ in het niet-weten verbleef, delen van de groep een appél deden op mijn leiderschap. ‘Kom, kunnen we niet wat gaan doen?” of “Misschien kunnen we deze oefening doen?” Tja, hoe lang kun je als groep dit verduren?

De dans tussen niet-weten, daadkracht en vertraging werd meer dan ooit zichtbaar.

Mijn wellicht kinderlijke mijmering over het hoogst haalbare, namelijk in een continue staat van niet-weten zijn, werd liefdevol naar de prullenbak gestuurd. Mocht het überhaupt mogelijk zijn, dan heeft het een hoge prijs. Erbij horen en uitwisseling houden hier op.

Nu, een week later, blijven een aantal vragen bij me. Was dit het maximaal haalbare? Hoe lang kan een groep niet-weten uithouden? En hoe kun je als leidinggevende, of als organisatie, bijdragen aan de beoefening hiervan? Hoe draagt dit bij aan transformatie? Wat geef je op, als individu of organisatie, bij overgave?

Niet-weten schuurt. Het is soms onverdraaglijk. Het creëert stilstand én beweging tegelijkertijd. Wat ik hier mee wil of moet weet ik niet. Nu niet, of nog niet. Ik wacht wel. Tot de volgende golf.