Nuanceren

De kleine blauwe kreeft heft z’n scharen en begint tegen ons te blazen, al achteruit kruipend. Het toneel is een waterval in het Australische regenwoud. Al vier uur lang laten we ons opnemen in dit woud, voor zover dat mogelijk is. We voelen de duizend jaar oude bomen, de lianen die onbegrijpelijk van hot naar her groeien, de ficussen die eerst een gastheerboom gebruiken en diezelfde gastheer langzaam in een paar eeuw worgen.

Het gefilterde licht……

Als we weer boven komen na een halve dag voel ik me teleurgesteld. Iets in me wil dit oerwoud niet verlaten. Totdat ik met een schok besef wat het is. Hier is alles zwart-wit. Letterlijk. Fel wit  zonlicht of zwarte schaduwen. En niets ertussen. In het woud beneden zijn alleen nuanceringen en schakeringen. Dat voelt anders in het lijf dan de wereld van of-of en zwart-wit. Daar wordt je gedwongen te kiezen en iets ervan te vinden.

Opeens flitst de krantenkop langs me die oproept om weer meer te nuanceren. Ik kan dat denk ik begrijpen.

Het oerwoud is trouwens een goede plek om te mijmeren en meer in een toestand van vragen dan van antwoorden te gaan. Het is één grote ‘Ma’, betekenisvolle leegte die gevuld wil worden.

Nuanceren, systemisch gezien, kan op meerdere manieren. En nuanceren is wat anders dan relativeren. Bij beiden, relativeren en nuanceren, heb je te maken met een veld van uitersten, polariteiten.

Als je relativeert (mijn grote zus is er een ster in) dan verplaats je je in de andere pool en probeert die stem te geven. ‘Ja maar Jan Jacob, je moet ook bedenken dat het voor onze vader níet altijd makkelijk geweest moet zijn om met moeder samen te leven…..’. Grrr… ze heeft wel gelijk, en het helpt ook om milder naar de ‘tegenpartij’ te kijken, maar soms irriteert al dat gerelativeer me ook.

Totdat ik begrijp waarom me dat irriteert. Bij relativeren blijf je altijd tussen beide polen en hop je van de ene pool naar de ander. Het is saai. Er gebeurt niets nieuws. Het standpunt en gezichtspunt wordt wel zachter maar de kracht en energie van de verschillen gaat er ook uit.

Dat was wat voelbaar was toen we weer uit het regenwoud in de zwart-wit wereld kwamen.

Bij nuanceren heb je alle mogelijke tinten tussen zwart en wit. Dat is al een heleboel méér informatie dan uitsluitend de informatie van óf zwart óf wit. De wereld wordt niet alleen zachter van nuanceren, maar vooral ook rijker. Bij nuanceren zou het een verkenning kunnen zijn van: ‘Tja, er zijn ook hele andere manieren mogelijk van omgaan met de verschillen zoals onze vader en moeder dat deden. Kijk maar eens hoe de buren dat doen. Die zijn ook zo verschillend als wat maar hebben heel andere ruzies dan ónze ouders’.

Met deze nuancering blijf je wel binnen de polariteit maar maakt ‘m rijker doordat er ook zoveel andere strategieën zijn van omgaan met leven en dood en alles wat daartussen zit. Dat was zo voelbaar diep in het regenwoud.

En er is nóg een manier van nuanceren. Die waarbij je voorbij beide polen gaat. Het is een positie waarbij beide polen er zijn en er ook mógen zijn, maar er nog iets interessanters gebeurt: uit de kracht van beide polen ontstaat iets nieuws dat helemaal niet meer geïnteresseerd is in of wit of zwart nu gelijk heeft. ‘Als we ons nu eens bloot stellen aan het volle potentieel van onze vader én het volle potentieel van onze moeder, ja, dan weten we dat in hun huwelijk van beiden hun potentieel gesmoord werd en pas weer een beetje tot leven kwam na hun scheiding in de relaties die elk van hen daarna had. Als we ons nou eens verbinden met beider potentieel wat gebeurt er dan?’ Dat is moeilijk te voorspellen omdat we in een positie zijn waar nieuwe ideeën geboren willen worden, en die zijn niet te voorspellen. We zijn nu in een veld van niet-weten maar wel van creativiteit! De volle kracht van beide polen wordt gebruikt om iets heel nieuws geboren te laten worden. Iets waar we misschien nog niet een twee drie woorden voor hebben. Maar wel iets dat z’n bestaansrecht heeft in de toekomst die op ons af komt.

Wat mij betreft mag een heleboel polariteit in onze samenleving, een heleboel discussies en debatten, zoals over #metoo, zwarte piet, genderneutrale wc’s weer van zwart-wit tot oerwoud worden. Niet relativeren, niet nuanceren door alle schakeringen binnen de polen te houden, maar door te nuanceren voorbij beide polen. Dáár zit verrassing, inspiratie en ontwikkeling

Jan Jacob Stam