Marije, waarom deze opleiding voor schoolleiders?
Marije: “Ik kwam op veel scholen en ik voelde dat de beweging om vanuit een ander perspectief naar ‘gedoe’ te kijken enorm helpend kan zijn binnen het onderwijsveld. De sleutelplek om dat te doen is vanuit de leider. Want als je leiders kunt helpen zicht te krijgen op het systeem, op hun eigen patronen maar ook de patronen in het team en de wisselwerking daartussen, dan kan hij/zij andere vragen stellen en andere interventies doen. Het anders kijken werkt dan automatisch door. De bewegingen die daardoor in gang worden gezet komen ten goede aan de ontwikkeling van de hele organisatie, de teamleden en de leerlingen. Daarvoor hoeft niet een heel team systemisch te kunnen werken.”

Frouke, wat maakte dat jij je inschreef voor de opleiding SLO?
Frouke: “Ik ben inmiddels 5 jaar directeur op Campus aan De Lanen, een onderwijsorganisatie van Signum Onderwijs met een focus op de ontwikkelingslijn van kinderen van 0-15 jaar. We werken nauw samen met een kinderopvangpartner en een VO-partner.

Campus aan De Lanen is een explosief groeiende organisatie, met alle uitdagingen die daarbij horen. Met name in de cultuur, in het stellen van kaders, in het goed ingespeeld raken op elkaar. Die ontwikkeling vroeg om een verdieping en commitment, op verschillende lagen. De opleiding SLO sloot precies op dat gevoel aan. En het sprak me enorm aan dat er een heel sterke focus lag op één bron, het systemisch perspectief.”

Was je al bekend met systemisch werk?
Frouke: “Nee, eigenlijk niet. Ik had wel wat gelezen over opstellingen doen en ik had weleens een familieopstelling meegemaakt in een coaching, maar dat was echt aanraken, in plaats van er helemaal in zitten. Dus het was voor mij toch wel onontgonnen terrein.”

Marije, hoe is de opleiding ingericht?
Marije: “Systemisch leiderschap in het onderwijs is verdeeld in 5 blokken van 2 dagen. Ieder blok heeft een eigen focus, waarbij je het systemisch perspectief vanuit iedere hoek leert doorvoelen. We werken met een combinatie van theorie en zelf dingen oefenen, uitproberen. Je gaat ook direct in de praktijk brengen wat je leert en schrijft daar reflectieverslagen op. Dat maakt de verbinding van de stof heel krachtig.

In de opleiding kijken we naar wie jij bent met jouw achtergrond en patronen (blok 1) en wat van jou als leider gevraagd wordt (blok 2). We onderzoeken het veld in en om de school en de patronen die daar ook plaatsvinden (blok 3) en onderzoeken we hoe je ook kunt kijken naar de vraagstukken rondom leren en gedrag bij leerlingen en hun ouders (blok 4). En ten slotte oefenen we met systemische teaminterventies (blok 5).”

Wat vraagt deze opleiding van deelnemers?
Marije: “In veel systemische opleidingen ontwikkel je een vakmanschap, je leert bijvoorbeeld opstellingen begeleiden, maar hier ben je zelf volledig het onderwerp waar het over gaat. Het is niet voor watjes: iedereen die instapt gaat zelf door een soort systemische wasmachine. Die impact is groot, nog groter dan ik zelf dacht.”

Frouke: “De basis is echt wel dat je bereid bent naar jezelf te kijken. Je moet je openstellen voor dat wat er op je af komt en wat er achter je ligt. Dat betekent dus ook dat er onbewuste pijn en frustratie en angst boven komt. Maar ook de andere kant: dankbaarheid, openheid, liefde, vertrouwen. Er komt van alles vrij. Het is echt nodig dat je daarop kunt en wilt instappen.

Dat wat zich aandient heb je te omarmen. Ik heb echt geleerd in deze opleiding om te zijn met zowel het licht als het donker. Met negatief en positief, voorspoed en tegenslag. Dat ermee zijn is wel een belangrijk kenmerk van deze opleiding.

Het is in je voordeel als je een bepaalde verbale kwaliteit hebt, dat je je kunt uiten in groepjes en besprekingen. Het is ook fijn als je een bepaalde objectiviteit in je waarneming hebt of bereid bent te leren. Ik vond het fijn om ook nog extra boeken te lezen over het systemisch werk. Het is vooral belangrijk dat je bereid bent te vertragen in je proces. Want dat wat zich aandient vraagt misschien wel heel iets anders dan wat jij in je agenda hebt staan.”

Wat waren de hoogtepunten in de opleiding voor jou, Frouke?
Frouke: “Ik heb heel veel gehad aan de systemische bril leren opzetten. Het uitzoomen, fenomenologisch waarnemen. Een ander echt hoogtepunt was de Agens- en Communio-kant in het leiderschap. Als je die zo benoemt en zo voelbaar maakt, dan kun je jezelf daar ook op ontwikkelen en bijsturen.

Ook het leren doorzien van de verschillende organisatiefasen heeft me veel inzichten gebracht, wat met elkaar, voor elkaar, tegen elkaar kan werken, en de patronen die daarin naar boven komen. En de helderheid over je eigen plek: vanuit welke plek je wel wat zegt of doet of juist niet, dat inzicht heeft enorm doorgewerkt op mijn hele leven.

Marije was daarbij echt een baken in soms best woelige, hoge golven. Heel kundig, direct, ontzettend betrokken, eerlijk. Ik kan me oprecht geen betere trainer voorstellen in dit traject dan Marije. Ze vormde echt het fundament, op een heel passende wijze.”

Heeft de systemische wasmachine voor jou ook op persoonlijk vlak impact gehad, Frouke?
Frouke: “Absoluut. In blok 1 behandelden we het genogram. Daarmee heb ik heel veel vragen bij mezelf opgeroepen. In eerste instantie zorgde dat voor heel veel verwarring over mijn eigen geschiedenis. Daardoor ben ik ook de boeken in gedoken, onder andere De fontein van Els van Steijn.

Ik ben daarna mijn hele familiegeschiedenis en mijn kindplek opnieuw gaan beleven. Dat heeft tot prachtige inzichten en hele mooie gesprekken geleid, onder andere met mijn vader en mijn dochter. Dat is echt heel bijzonder.”

Marije: “Dat is precies het doel van het eerste blok van de opleiding, om te kijken: wie ben ik nou? Uit welk systeem kom ik, wat zijn daarin de patronen die mij hebben gevormd? En wat zijn de kwaliteiten die dat mij heeft gebracht – maar ook: wat zijn de overtuigingen die zich in mij hebben vastgezet? Alles wat vastzet, waar het niet stroomt, daar kun je niet de volledige potentie gebruiken.

Frouke was daarin ongelofelijk leergierig. Alles tot zich willen nemen. Bereid zich open te stellen, voor alles wat er kwam. De beleving van ‘ik ben hier niet voor niets nu’.”

Marije, wat zie jij als grootste verschuiving bij de deelnemers?
Marije: “In het onderwijs wordt graag meteen een oplossing gezocht. Ik zie bij de deelnemers van de opleiding dat het niet-handelen ook een optie wordt. Dat is namelijk ook een interventie. De vraag komt dan: wat wil hier eigenlijk gezien en gezegd worden voordat je op het symptoom duikt? Als je daaraan toekomt, kan je op een hele andere laag iets doen of juist niet doen. De essentie is ruimte maken voor een nieuw perspectief. Als je daaraan voorbijgaat, ontstaat er ook geen nieuwe ruimte.”

Frouke: “Dat is zo essentieel in het proces. Dat kan ik illustreren met een interventietraject dat ik onlangs heb afgerond met een deelteam op mijn school. Het enige wat er nog nodig was daar, was een stukje erkenning op wat er is geweest. Ik heb gevoeld, daar ter plekke toen ik dat uitsprak, wat het deed met mensen. Mensen laten direct zien: ik voel me gehoord, ik voel me gezien en dus is het nu goed zo.

Als je dat kunt benoemen en daar vol voor kunt staan en de verantwoordelijkheid voor kunt nemen, dan ga je als leider voelen dat zodra je het hebt uitgesproken, de beweging bij je team direct in gang wordt gezet. Dat is prachtig.

Ik ervaar andersom nu ook wat het met mij doet als ik die ruimte niet ontvang. Wanneer een samenwerkingspartner zegt: wat is geweest is geweest, we gaan nu vooruitkijken. Dat kan dus niet. Voor mij niet en voor de situatie niet. Dan is er geen mogelijkheid om samen in beweging te komen.”

Wat is de belangrijkste ontwikkeling voor jou in deze opleiding geweest, Frouke?
Frouke: “Ik heb mijn leiderschap herijkt. Ik weet nu wie ik ben als leider. En ik durf mijn plek als leider nu in te nemen. Want ik ervaar nu heel sterk wat er gebeurt als je dat doet – en dat werkt veel beter dan wanneer je dat niet doet.

Voor mij was de uitdaging om de Agens- en de Communio-kant evenwichtig in deze rol te brengen en vanaf het moment dat ik dat doe, merk ik dat het werkt. Ik voel me volwaardig leider nu.”