Opstellingen

De oorsprong van opstellingen

De Duitse psychotherapeut Bert Hellinger (1925-2019) is de grondlegger van het opstellingenwerk. Hij ontwikkelde eind jaren tachtig familieopstellingen tot een volwaardige methode om inzicht te krijgen in een onzichtbaar maar allesbepalend systeem.

Door het doen van vele opstellingen leerde Bert Hellinger hoe systemen werken. Zo leerde hij dat systemen allesomvattend zijn. Bijvoorbeeld dat er in iedere familie onbewuste bewegingen zijn om alles en iedereen een plek te laten hebben.

En dat als wij compleet willen zijn, we ruimte moeten maken voor alles in het systeem. Ook de generaties voor ons, ook de gebeurtenissen of personen die je liever geen plaats zou willen geven. En hij leerde dat als je jouw verankerde overtuigingen wilt veranderen, je terug moet kijken naar hoe jouw patronen verbonden zijn met je familiehistorie.

Wat hij leerde is uitgebreid in verschillende boeken geschreven en naar al die informatie wordt verwezen als ‘systemisch werk’. In de jaren erna zijn al zijn inzichten ook vertaald en uitgebreid naar organisatie- en maatschappelijke systemen.

‘Erkennen is de meest helende beweging’ is een belangrijke uitspraak van Hellinger over de werking van systemen.

Hoe werken opstellingen?

Een opstelling is een ruimtelijke verbeelding van een systeem. Het kan een opstelling zijn van een familiesysteem, maar ook van een organisatie, een klas, een buurt, of zelfs een land. Het doel van de opstelling is om een vraag te onderzoeken. Een systemisch begeleider doorvoelt met de vraagsteller welke elementen daarvoor moeten worden opgesteld.

Die elementen worden gerepresenteerd in de opstelling – door mensen of materialen of zelfs in de verbeelding.Door met een systemische blik naar een opstelling te kijken, en onder leiding van een systemisch begeleider beweging of zinnen uit te proberen, worden onbewuste patronen en dynamieken zichtbaar. Een opsteller werkt daarbij zonder oordeel. De systemisch coach of begeleider geeft geen advies aan de vraagsteller, maar verkent samen met de cliënt hoe de verschillende onderdelen zich tot elkaar verhouden.

Door van een afstandje te kijken naar de opstelling, komt het patroon in je bewustzijn. Opeens wordt duidelijk wat je gedrag in beeld probeert te brengen: misschien wel de pijnlijke geschiedenis van een opa die iets nieuws aanpakte, dat uitliep op een faillissement met consequenties voor velen…

Opstellingen geven dus geen oplossingen, maar inzicht. Door uit te zoomen wordt duidelijk wat nog een plek nodig heeft in de geschiedenis voordat er ruimte ontstaat voor beweging in de situatie van de vraagsteller.

Opstellingen voor verschillende thema’s

Iedereen maakt deel uit van meerdere systemen. En een systeem maakt altijd weer deel uit van een groter systeem. Maar welk systeem geeft het inzicht dat je nodig hebt? De begeleider onderzoekt het thema van de vraag en probeert in het gesprek met de vraagsteller te doorvoelen in welk systeem het antwoord op de vraag gezocht moet worden.

Bij persoonlijke vraagstukken

Omdat we nou eenmaal onlosmakelijk lid zijn van ons familiesysteem, ligt de oorsprong van veel van onze vragen in het familiesysteem. Een familieopstelling gaat niet alleen over personen in het systeem, maar meer over de manier waarop onze families met de geschiedenis omgegaan zijn en hoe ze pijnlijke situaties overleefd hebben. Die manier van overleven van onze voorouders is vaak de bron van patronen en dynamieken die we nu niet meer willen.

Binnen organisaties

Een organisatieopstelling laat zien welke dynamieken in een organisatiesysteem of een team spelen en maakt zichtbaar welke elementen en rollen daarop van invloed zijn. Door uit te zoomen naar grotere gehelen en ook naar de oorsprong en historie van een organisatie geeft de opstelling helderheid over wat bijvoorbeeld de weerstand in beeld probeert te brengen. Ook kun je met een organisatieopstelling onderzoeken welke consequenties veranderingen zullen hebben of aan welke voorwaarden voldaan moet worden om veranderingen goed te implementeren.

Voor maatschappelijke vragen

Uitzoomen werpt niet alleen ander licht op dynamieken en patronen binnen families of organisaties, het geeft ook nieuwe inzichten in maatschappelijke vraagstukken en veranderprocessen. Het systemisch perspectief geeft zo meer ruimte in conflicten en begrip.

Verschillende werkvormen voor opstellingen

Er zijn twee manieren om opstellingen te doen:

Met representanten

Opstellingen worden vaak uitgevoerd met mensen die een element representeren. Zij nemen hiervoor een plaats in de opstelling aan zonder dat zij bekend hoeven te zijn met de situatie. Soms (maar niet altijd) krijgen ze enige context bij de vraag door een voorgesprek tussen de vraagsteller en de systemisch begeleider. De representanten ‘ontvangen’ hun informatie onbewust, via bijvoorbeeld de aanwezige energie van de vraagsteller, het systeem van de vraagsteller en uit de dynamiek met andere representanten.

Representanten reageren vanuit hun intuïtie op hun positie en mogelijke veranderingen in de opstelling. Die kan ontstaan doordat de vraagsteller of een andere representant een beweging maakt. Of de begeleider stelt een vraag en onderzoekt wat er gebeurt als een representant een andere plaats inneemt. Representanten maken zichtbaar of voelbaar wat hun reactie is daarbij en geven daarmee veel informatie over de dynamieken binnen het systeem.

Lees verder hoe het is om representant te zijn in een opstelling.

Met materialen

Opstellen met materiaal is een laagdrempelige werkwijze die coaches of systemisch begeleiders vaak inzetten om snel zicht te krijgen op het geheel en te zien wat speelt in het onderbewuste.

Je kunt werken met een tafelopstelling of met vloerankers. Bij een tafelopstelling worden de betrokken personen en/of elementen op tafel uitgebeeld met een materiaal. Dat kunnen poppetjes zijn, maar net zo goed koffiekopjes, pennen, suikerklontjes of schelpjes.

Een vloeropstelling kun je uitvoeren met gekleurde stukken stof, die allemaal voor een ander persoon of element staan. Of je gebruikt lege A4’tjes en schrijft erop welk vel wat representeert, of placemats zijn ook heel bruikbaar. De materialen worden op de vloer neergelegd, wat als voordeel heeft dat je als vraagsteller op verschillende plaatsen kunt staan om te voelen wat een plek met je doet.

De begeleider stelt vragen, helpt de vraagsteller bewegen binnen de opstelling en onderzoekt waar ruimte ontstaat.

Opstellingen bij het BHI

De trainers en begeleiders van het Bert Hellinger Instituut kunnen je begeleiden met de best passende opstelling voor jouw vraagstuk. Wil je vanuit professionele of persoonlijke interesse meer weten over hoe je opstellingen begeleidt, dan raden we je aan een opleiding of workshop te volgen.